به مناسبت روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نشست «به زبان امروز» با حضور جمعی از اعضای انجمن، نویسندگان، مترجمان، پژوهشگران و محققان فعال در این حوزه در انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد.
در ابتدای این نشست معصومه انصاریان، عضو هیئت‌مدیره‌ی انجمن با تبریک به خانواده‌ی نویسندگان کودک و نوجوان، از اقدامات مؤثر برای ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و فراهم شدن زمینه برای ارتباط بین نویسندگان کودک و نوجوان با مخاطبانشان ابراز خرسندی کرد و حضور موفق در نمایشگاه‌های ادبی بین‌المللی و معرفی آثار نویسندگان ایرانی در کشورهای دیگر را گام مهمی در ارتقای ادبیات کودک و نوجوان دانست. او پرداختن به بحث بازآفرینی و بازنویسی را در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان یکی از محورهای کلیدی در ارتقای سطح ادبیات این گروه سنی عنوان کرد.
سپس دکتر مریم جلالی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، درباره‌ی تجربه‌ی بازنویسی و بازآفرینی در کشورهای دیگر به ارائه توضیحاتی پرداخت. او با بیان لزوم بازپرداخت متون بزرگسال در ادبیات کودک و نوجوان که در سال ۱۸۰۰میلادی در کشورهای غربی مورد توجه قرار گرفت، گفت: تا پیش از این زمان، قسمت‌هایی از کتاب‌ها گزینش می‌شد و بدون دخل و تصرف در اختیار گروه سنی کودک و نوجوان قرار می‌گرفت، اما کم‌کم ضرورت اثبات و انتقال هویت تاریخی، ملی و دینی با ایجاد ارتباط میان گذشته و حال را احساس شد و برای سیاست‌گذاری در بازآفرینی و اقتباس از متون بزرگسال وارد عمل شدند.
دکتر جلالی افزود: نویسندگان و مسئولان فرهنگی و سیاستمداران برای سیاست‌گذاری پای کار آمدند و با به کارگیری ظرفیت‌های موجود از جمله رسانه‌های دولتی و خصوصی و با تمرکز بر شناخت خواسته و نیاز واقعی مخاطب به بررسی و تحقیق پرداختند. انتخاب متونی که قابلیت جهانی شدن داشته باشد از جمله معیارهایی بود که در بازآفرینی آثار مورد توجه مسئولان فرهنگی و نویسندگان غربی قرار گرفت.
مریم جلالی با اشاره به اینکه پس از سیاست‌گذاری دقیق چندین ساله، برای تثبیت این اقدام فرهنگی وارد عمل شدند افزود: غربی‌ها با این دیدگاه که ادبیات با ایجاد حس لذت درکودک کمک می کند تا او هویت و میراث فرهنگی‌اش را کشف کند، با استفاده از محرک‌های دیداری و نوشتاری توانستند آثار نویسندگان برجسته‌ای چون شکسپیر را به گونه‌ای بازآفرینی کنند که توجه کودکان و نوجوانان را به خود جلب کند. آن‌ها برای تثبیت پدیده‌ی ادبی بازآفرینی و بازنویسی آثار کهن فرهنگی‌شان در قالب یک برنامه مدون چند ساله و مطالعه درباره‌ی مکان‌هایی چون مهدکودک‌ها و مدارس پیش رفتند و به همین دلیل توانستند در این راه موفق عمل کنند. در حالی که در کشور ما به‌رغم انجام بازآفرینی و بازنویسی متون قدیمی برای کودکان و نوجوانان هنوز نه از سیاست‌گذاری در این زمینه خبری هست، نه از تدوین برنامه‌ای مدون و مستمر.
دکتر جلالی با بیان اینکه نباید اجازه دهیم امپریالیسم فرهنگی با رویکردهای خاص خودش ادبیات کودک و نوجوان ما را تصاحب کند، بر لزوم سیاست‌گذاری و تدوین برنامه‌ای برای پیشبرد هدفمند بازآفرینی و بازنویسی متون کهن ارزشمند کشورمان برای مخاطبان کودک ونوجوان تأکید کرد.
در ادامه‌ی این نشست مرجان فولادوند، پژوهشگر و نویسنده با ارائه‌ی توضیحاتی درباره‌ی خیانت و خدمت بازنویسی گفت: از آن‌جا که عصر حاضر ناگزیر به بازنویسی و بازآفرینی متون کهن هستیم، باید در خصوص چگونگی انجام این اقدام فرهنگی مطالعه و تحقیق کنیم .
فولادوند گفت: در حال حاضر به دلیل استقبال و تمایل مخاطبان به خواندن آثار و متون کهن بخش مهمی از کتاب‌های حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان در حیطه‌ی بازآفرینی قرار گرفته و از این رو نویسندگان و مترجمان باید براساس معیار و ملاک مشخصی به بازآفرینی و بازنویسی بپردازند.
او ادامه داد: با توجه به تحولات اجتماعی، بازنویسی برای اصالت بخشیدن به معنا به جای لفظ مورد توجه قرار گرفته و نویسنده باید برای بازنویسی متون سه حوزه‌ی فولکولوریک، متون مذهبی و کلاسیک بر اساس اقتضا و حیطه‌های این سه حوزه پیش برود و این امر مستلزم شناخت درست متون و انتخاب درست آن‌هاست، موضوعی که گاهی آن‌طور که باید مورد توجه قرار نمی گیرد و نتیجه‌اش بازنویسی اثری می شود که یا کارکردش در دنیای امروز را از دست داده و با هنجارهای اجتماعی سازگار نیست یا مورد استقبال خواننده قرار نمی گیرد.
این پژوهشگر ادامه داد: داستان‌هایی که با هنجارهای اجتماعی تطابق ندارند برای بازنویسی نیازمند تغییر ساختار هستند، اما متأسفانه گاهی نویسندگان نسبت به این موضوع کم‌توجهی می‌کنند.
این نویسنده با تأکید بر اینکه بازنویسی آگاهانه آشکارکننده‌ی معنای پنهان متن است، مخدوش شدن معنا را در بازنویسی یکی از مشکلات این حوزه دانست و افزود: متأسفانه به دلیل عدم تسلط نویسنده بر متن اصلی و عدم دریافت مفهوم دقیق آن، اثر بازنویسی شده معنای پنهان در متن اصلی را مخدوش می‌کند و نمی‌تواند منظور نویسنده‌ی اصلی را به مخاطب القا کند.
فولادوند فروکاستن معنا را یکی دیگر ازآسیب‌های بازآفرینی عنوان کرد و گفت: در متون کهن و مذهبی داستان ساده و به راحتی قابل فهم است، حال آن‌که در متون کلاسیک به‌رغم صورت ظاهری ساده چندلایگی معنایی وجود دارد که در بازآفرینی با کاهش بخشی از مطلب به دلیل محدودیت حجم برخی ازلایه‌های معنایی متن تقلیل یافته و در نهایت داستانی بدون پایان و هدف مشخص به مخاطب ارائه می‌شود.
این شاهنامه‌شناس تأکید کرد: برای بازآفرینی، بازنویسی و اقتباس آثار به‌ویژه برای مخاطب کودک و نوجوان باید نظام همگنی وجود داشته باشد که هم نویسنده و هم مخاطب با آن اشنا باشند.
فولادوند در پایان توصیه کرد: نویسندگان در بازنویسی مطلب در عین وفاداری به متن اصلی سعی کنند بخش‌هایی از متن اصلی را که شیرین‌تر و دوست‌داشتنی‌تر است در لابه‌لای متن بگنجاند تا خواننده به مطالعه متن اصلی نیز ترغیب شود .
در ادامه‌ی این جلسه محمدرضا یوسفی، نویسنده‌ای که بازنویسی قصه‌های شاهنامه را در کارنامه‌ی خود دارد، درخصوص تجربه‌های شخصی و نحوه بازنویسی این اثر ارزشمند به ارائه توضیحاتی برای حضار پرداخت. یوسفی گفت: از کودکی علاقه بسیاری به داستان‌های شاهنامه داشتم، پای صحبت‌های نقال‌ها می‌نشستم و بارها برای سیاوش گریه کردم . به همین دلیل از زمان شروع نویسندگی دلم می‌خواست داستان‌های این اثر ارزشمند فرهنگی را بازآفرینی کنم و نهایتاً بعد از سال‌ها به این هدف رسیدم.
این نویسنده با بیان اینکه شاهنامه مجموعه‌ای از حکمت، تاریخ، اسطوره، مردم‌شناسی و داستان است افزود: در بازآفرینی نویسنده فقط از متن الهام می‌گیرد، ممکن است کمی شخصیت‌ها و زاویه‌ی دید را تغییر بدهد و در نهایت یک اثر جدید را به مخاطب ارائه دهد. مجموعه‌ی ۶۳ جلدی شاهنامه که برای مخاطبان نوجوان نوشته‌ام و مجموعه‌ی ۵۰ جلدی برای کودکان را با الهام از داستان‌های شاهنامه بازآفرینی کردم و خوشبختانه مورد استقبال قرار گرفت.
یوسفی با تأکید بر لزوم ساختارشناسی اسطوره‌ها افزود: برخی نظریه‌پردازان در این زمینه کار کرده‌اند و امیدوارم این گام‌ها استمرار داشته باشد.
این نویسنده ادامه داد: در بازآفرینی شاهنامه برای کودکان و نوجوانان تلاش کرده‌ام تا حد امکان درون مایه و شخصیت‌ها را حفظ کنم و برخلاف داستان‌های شاهنامه که اپیزودگونه و بخش بخش است، در بازآفرینی این اثر داستان‌ها را در قالب یک رمان مستقل و حلقه‌های به هم پیوسته نوشته‌ام.
در پایان این نشست سخنرانان با حاضران گفت‌وگو کردند و به سؤالات پاسخ دادند.
گزارش: مریم احمدی
