سخنگوی دولت در دیدار با اعضای هیئت مدیره‌ی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با اشاره به سخنان مطرح شده درباره‌ی عدم مشارکت تشکل‌های مدنی در سیاست‌گذاری‌ها و بسته بودن در آموزش و پرورش به روی نویسنده‌ها و آثارشان گفت که هرچند ما ملت ریشه‌داری هستیم، اما در زمینه‌ی مشارکت نهادهای مدنی توسعه یافته نیستیم و آموزش و پرورش و خانواده‌ها هم در آموزش حل مسئله و آموزش آنچه برای زیست اخلاقی و شایسته‌ی انسان به کار می‌آید، نتوانسته‌اند از ظرفیت ادبیات کودک که مسیر طبیعی این کار است استفاده کنند و به خاطر همین احساس می‌کنیم مشق ننوشته داریم.
صبح سه‌شنبه ۱۷ تیر ۱۴۰۴، در آستانه‌ی روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان میزبان فاطمه مهاجرانی، سخنگوی هیئت دولت بود. در این دیدار علاوه بر اعضای هیئت مدیره، چند تن از اعضای پیشکسوت و فعال انجمن نیز حضور داشتند که برخی از آنان به طرح موضوع‌های مد نظر خود در حوزه‌ی کودکان، کتاب و ادبیات کودک، انجمن نویسندگان و مسائل نویسندگان پرداختند و با سخنگوی دولت در این باره به گفتوگو پرداختند.
در این نشست صمیمانه، فریدون عموزاده خلیلی، رئیس هیئت مدیره‌ی انجمن، ضمن خوشامدگویی به دکتر مهاجرانی و تشکر از حضور وی در انجمن، در مورد انجمن نویسندگان کودک و نوجوان گفت: این انجمن یکی از نهادهای فرهنگی مستقل و غیردولتی در ایران است که در اواخر سال ۱۳۷۷ با تلاش جمعی از نویسندگان برجسته و پیشکسوت این حوزه تأسیس شد و در حال حاضر حدود ۷۰۰ عضو از سراسر کشور دارد و یادآور شد که انجمن نویسندگان کودک و نوجوان یکی از چهار نهاد ایرانی است که می‌تواند نامزدهای پیشنهادی خود را برای جایزه‌ی جهانی و معتبر ادبیات کودک یعنی جایزه‌ی آسترید لیندگرن(آلما) انتخاب و معرفی کند. وی همچنین به برخی از چهره‌های شاخص ادبیات کودک اشاره کرد که چندین بار به فهرست‌های نهایی جوایز معتبر بین‌المللی راه یافته‌اند.
عموزاده خلیلی همچنین به دیگر فعالیت‌های انجمن نویسندگان کودک و نوجوان از جمله برگزاری نشست‌های تخصصی، اهدای کتاب، حضور و مشارکت در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها، همکاری با نهادها و موسساتی چون خانه‌ی کتاب، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، انجمن تصویرگران، برگزاری کارگاه‌های تخصصی به صورت حضوری و مجازی و… اشاره کرد.
فاطمه مهاجرانی؛ سخنگوی دولت نیز با اشاره به اینکه برای دیدار و عرض خدا قوت به دوستان به اینجا آمده و بیشتر تمایل به شنیدن سخنان دوستان دارد، از حاضران خواست نکات مد نظر خود را بیان کنند.
حسین فتاحی؛ نویسنده‌ی پیشکسوت و از مؤسسان انجمن، با ذکر این نکته که مشکلاتی در حوزه‌ی نشر و چاپ کتاب وجود دارد، گفت: این مشکلات را نه نویسنده، نه ناشر و نه مخاطب به تنهایی نمی‌توانند حل کنند. تیراژ فاجعه‌بار کتاب که سیر نزولی آن آسیب سنگینی به جامعه می‌زند، مسئله‌ی مهمی است که باید دولت به آن توجه کند. تعداد ۱۵ میلیون دانش‌آموز حتی اگر یک درصد سهمی از کتاب داشته باشند، تیراژ حداقل باید ۱۵ هزار باشد. تعداد کتاب‌فروشی‌ها در شهرستان‌ها بسیار اندک است و مخاطب به کتاب دسترسی مناسبی ندارد.
در این دیدار مناف یحیی‌پور، نائب رئیس هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان گفت: راه توسعه‌ی کشور از مسیر کودکان و نوجوانان می‌گذرد. در نگاه کلی، به نقش و اهمیت کار فرهنگی برای کودکان، توجه لازم نمی‌شود و توجه به کودکان فقط در حد شعار باقی می‌ماند. نهادهای مستقل و تشکل‌های مردمی در تصمیم‌گیری‌ها دخالت داده نمی‌شوند و گاه صرفاً در اجرا از این نهادها دعوت به همکاری می‌شود. حتی در ابعاد گوناگون فعالیت‌های نمایشگاه کتاب، تشکل‌های ناشران که بُعد انتفاعی کارشان بیشتر است، حضور پررنگ‌تر و بیشتری دارند، اما تشکل‌ها و نهادهای متشکل از نویسندگان و هنرمندان که بیشتر با خلاقیت و اندیشه سر و کار دارند، در بخش‌های مهمی از این رویدادها می‌توانند نقش بسیار تاثیرگذاری داشته باشند و این تاثیرگذاری به نفع کل جامعه است. این تشکل‌ها می‌توانند واسط بین حاکمیت و مردم باشند. به عنوان مثال، هیئت دولت و خود حضرت‌عالی بحث مهم توجه به اقوام و اموزش زبان مادری را طرح کردید و لایحه‌ای به مجلس ارائه شد، ولی به مانع برخورد و آن توجهی که باید، به آن نشد. بخشی از شکل‌گیری انسجام ملی، که این روزها اهمیت آن را بیشتر دریافتیم، با توجه به اقوام تقویت می‌شود و نویسندگان نیز در شکل‌گیری و تفویت آن نقش مهمی دارند.
حمیدرضا شاه‌آبادی؛ عضو هیئت مدیره‌ی انجمن توجه به کودکان را از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه دانست و گفت: جامعه‌ی پیشرفته، جامعه‌ای است که در آن کودکی و نهادهای مرتبط با آن توسعه یافته باشند. دولت تاکنون فقط از مسیر آموزش و پرورش با کودکان ارتباط داشته است؛ آموزش و پرورش هم نگاهی بسیار اقتدارگرا دارد. تک‌صدایی بودن در آموزش و تک کتاب بودن مباحث درسی، این وجه را پررنگ‌تر کرده است. کودکی و مفهوم کودکی در آموزش و پرورش و از سوی متولیان دولت درک نشده است. تنوع فرهنگی در کشور پهناور ما قابل کتمان نیست و وقتی آن را نبینیم و به آن توجه نکنیم، با آسیب‌های اجتماعی فراوانی روبه‌رو می‌شویم. چندتألیفی، یکی از نیازهای آموزش و پرورش است و ما نمی‌توانیم تدریس فقط یک کتاب و یک محتوای درسی را برای تمام کودکان در سراسر کشور تجویز کنیم. شکستن اقتدار باید از سوی نهادها و تشکل‌های مستقل انجام شود، چرا که آموزش و پروش جسارت این کار را ندارد. پس باید به نویسندگان، نهادها و تشکل‌های مستقل اجازه‌ی شکستن این سد را داد.
سولماز خواجه‌وند؛ عضو هیئت مدیره‌ی انجمن به ظرفیت‌های انجمن در امور برون‌مرزی و دیپلماسی فرهنگی پرداخت و گفت: حمایت از ترجمه‌ی آثار ایرانی از کارهای رایج و مؤثر در ترویج فرهنگ هر کشور است. این حمایت نیازمند تسهیل امور اجرایی و تخصیص بودجه‌ی مستقل و مستمر برای آن است. طرح گرنت با این هدف تعریف شده، اما در عمل با ابهام‌ها و مشکلاتی روبه‌رو شده که مشارکت تشکل‌هایی مانند انجمن می‌تواند در رفع ابهام‌ها و مشکلات آن مؤثر باشد. توجه به گستره‌ی جغرافیایی زبان‌ها در این امر مهم است و انجمن می‌تواند در تدوین فهرست آثار مناسب ترجمه و معرفی این آثار به ناشران بین‌المللی کمک کند. با اینکه حضور نویسندگان در رویدادهای بین‌المللی کتاب مهم و در پدید آوردن آثار قابل عرضه در بازارهای جهانی مؤثر است، اما از ایران معمولاً فقط ناشران در این رویدادها و در بازارهای جهانی کتاب حضور دارند.
جعفر توزنده‌جانی، از اعضای پیشین هیئت مدیره‌ی انجمن بحث بیمه و بازنشستگی نویسندگان عضو صندوق اعتباری هنر و مشکلات مربوط به آن را مطرح کرد و گفت: صندوق اعتباری هنر، بیمه و حقوق حقیرانه‌ای دارد که نه شأن هنرمند در آن دیده می‌شود و نه جوابگوی مشکلات زندگی اوست. جا دارد دولت به این صندوق توجه ویژه کند.
معصومه یزدانی؛ بازرس انجمن به اشکال موجود در نگاه حاکمیت به نویسندگان اشاره کرد و گفت: هرچند نویسندگان نقطه‌ی اتکای جامعه به‌شمار می‌آیند، ولی حاکمیت به نویسندگان به عنوان خطر نگاه می‌کند. این نگاه امنیتی به نویسندگان عملاً به ضرر جامعه و فرهنگ کشور خواهد بود.
محمود برآبادی؛ از نویسندگان پیشکسوت و از اعضای پیشین هیئت مدیره‌ی انجمن به مشکل تیراژ پایین کتاب‌ها اشاره کرد و بخشی از این مشکل را ناشی از سانسور و ممیزی کتاب‌ها دانست که مخاطب آن را پس می‌زند. برآبادی گفت: نوجوانان نسبت به کتاب تالیفی، پیش‌داوری دارند و سراغ آن نمی‌روند. حتی شخصیت‌های دختر در تصویر کتاب‌ها کمتر دیده می‌شود و گفتن از عشق در آثار نوجوان ممنوع است.
فریبا نباتی؛ از اعضای ادوار هیئت مدیره‌ی انجمن در ادامه‌ی همین بحث گفت: در دریافت مجوز نشر کتاب، خطوط قرمز مشخص نیستند و تکلیف نویسنده با ممیزی معلوم نیست. نگاه و گرایش بررس در دادن یا ندادن مجوز نشر کتاب موثر است. مثلاً یک کتاب با دو ترجمه و از دو ناشر ارائه می‌شود، یکی مجوز می‌گیرد و دیگری نه و معلوم نیست معیار چیست!
عموزاده خلیلی در بخش دیگری از این دیدار به این موضوع پرداخت که چگونه دولت می‌تواند از ادبیات کودک به عنوان پتانسیل استفاده کند و گفت: ارائه‌ی تصویری مبتنی بر صلح، نگاه انسانی و… از کشور و فرهنگ ایران با ادبیات کودک میسر می‌شود. ما در تصویرگری کتاب کودک بالاترین جوایز را گرفته‌ایم. در نویسندگی، بارها آثار نویسندگان کودک و نوجوان ما مورد تقدیر قرار گرفته و به فهرست نامزدهای نهایی جوایز معتبر راه یافته‌اند. با توجه به چنین ظرفیتی، دولت باید به ادبیات کودک به‌عنوان امکان و فرصتی در دیپلماسی فرهنگی و در روابط بین‌المللی نگاه کند و برای استفاده از این ظرفیت، اول باید با نویسندگان و ادبیات کودک آشتی کند. ادبیات کودک توسط نویسندگانی تولید می‌شود که اجازه‌ی ورود به مدارس ندارند. باید پذیرفت که هر نویسنده، با هر نگاه و عقیده‌ای، پتانسیل و سرمایه‌ای برای کشور است.
سخنگوی دولت نیز پس از شنیدن سخنان حاضران یادآور شد که غرض اصلی من دیدار شما عزیزان و گفتن خدا قوت به شما به بهانه‌ی روز ملی ادبیات کودک و نوجوان بود و امیدوارم این جلسه‌ها تداوم پیدا کند. سپاسگزار شما عزیزان هستم که با همه‌ی فشارها و سختی‌هایی که روی مجموعه‌ها هست، همچنان فعالیت می‌کنید و حتماً موضوعات مطرح شده به ویژه مشکل ساختمان انجمن را پیگیری خواهم کرد.
مهاجرانی با اشاره به نقش ادبیات کودک در تکامل شخصیت افراد گفت: هیچ شخصیتی کامل نیست، بلکه باید حتماً مسیر تکامل را طی کند و ادبیات کودک زمینه‌ساز این حرکت در مسیر تکامل است. به عنوان کسی که از کودکی در خانواده‌ام با ادبیات مأنوس بوده‌ام، باید بگویم که اگر آثاری مانند «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» نبود، حتماً کسی چون من، نمی‌توانست به خوبی مولانا، فردوسی، سعدی و… بخواند.
وی همچنین تأکید کرد: ما ملت ریشه‌داری هستیم، ولی با ادبیات توسعه، خیلی ملت توسعه یافته‌ای نیستیم. یکی از شاخص‌های توسعه، به رسمیت شناختن انجمن‌ها و نقش دادن جدی به آن‌هاست. ما از این منظر و براساس این شاخص‌ها، ملت توسعه یافته‌ای نیستیم. اگر بخواهم فرمایشات شما را دسته‌بندی کنم، بخشی از موضوعاتی که آقای خلیلی فرمودند، مربوط به مسائل ساختمان انجمن است. وقتی فشار برای تخلیه‌ی یک مکان وجود دارد، یعنی اینکه ما به اندازه‌ای که باید، قدر این انجمن‌ها را نمی‌دانیم. این مشکل فقط در مورد انجمن شما نیست؛ برخی دیگر از انجمن‌ها هم با این مشکل مواجه‌اند. البته آن‌ها هم معتقدند که باید دارایی‌های عمومی را مدیریت کنند. لذا به نظرم اگر از دیدگاه گفتوگو با هم بنشینیم، ان‌شاءالله موضوع حل می‌شود و من هم هر کمکی از دستم بر بیاید با کمال میل انجام می‌دهم و این موضوع را پیگیری خواهم کرد.
سخنگوی دولت با اشاره به سخنان بعضی از حاضران یادآور شد: یکی از اقشاری که ما می‌توانیم خیلی برایشان کار کنیم، ایرانیان خارج از کشورند و فرزندان نسل‌های دوم و سومی که آنجا متولد می‌شوند. این خانواده‌ها بسیار علاقه‌مندند که در حوزه‌ی ادبیات فارسی کار کنند و به نظر می‌آید در حوزه‌ی دیپلماسی فرهنگی که گفتید، جا دارد روی این موضوع کار کنیم. من خواهشم این است که موضوع را کمی منقح‌تر و به صورت مکتوب ارائه کنید تا بهتر قابل پیگیری باشد. طبیعتاً ممکن است هر بخش از این موضوع به یک دستگاه مربوط شود. وی در مورد موضوع بیمه و بازنشستگی هنرمندان نیز گفت که مسئله را در قالب نامه مطرح کنید، شاید بشود راهکاری برایش پیدا کرد.
مهاجرانی با اشاره به طرح موضوع متغیر بودن مفهوم کودکی گفت: باید بپذیریم که در طول سال‌های گذشته جنس اکوسیستم مطالعه‌مان عوض شده است. ما فقط کودکِ کار نداریم. جنس کودک کارمان عوض شده. کودکی که از همان روز اول مدرسه باید به چند کلاس زبان خارجه برود و کلاس‌های دیگر، این‌ها فقط برای مهارت‌آموزی نیست. بپذیریم که زیست‌بوم زندگی ما ایرانیان تغییر یافته و یک قسمتش به خاطر سلطه‌ی اقتصاد است. سلطه‌ی اقتصاد در این موضوع‌ها باعث شده کودکی از بچه‌ها گرفته شود. لذا من با شما هم‌رأیم که کودک کار وجود دارد، ولی می‌خواهم در تعریف کودک کار با شما تفاوت ایجاد کنم. کودک کار لزوماً آن کودکی نیست که سر چهارراه کار می‌کند. خیلی از اوقات کودکان ما کودک کارند، به این دلیل که بدون اینکه از آن‌ها بپرسند یا حتی استعدادسنجی یا رغبت‌سنجی کنند، در کلاس‌هایی قرار می‌گیرند که چه بسا والدینشان می‌خواستند بروند و نتوانسته‌اند و حالا این‌ها باید جبران کنند. همان جمله‌ی معروف که: سنگین‌ترین باری که به دوش یک کودک است، زندگی نزیسته‌ی والدینش است.
او در ادامه‌ی همین بحث به کاهش تیراژ کتاب اشاره کرد و گفت: وقتی می‌پرسیم چرا تیراژها پایین آمده؟ اقتصاد موثر است، همه‌ی این‌ها موثر است. شما نگاه کنید تیراژ کتاب‌های کمک درسی ما چقدر است؟ کتاب‌های آمادگی برای ورود به مدارس خاص، تیراژهایش چقدر است؟ تیراژ این قبیل کتاب‌ها بسیار بالاست و اقتصاد بسیار بزرگی دارند. لذا من می‌خواهم روی این نکته تاکید کنم که حجم زیادی از این موضوع، موضوع فرهنگی ماست. یک جایی به منِ خانواده برمی‌گردد که به جای اینکه فرزندم را فرد توانمندی بار بیاورم، فقط می‌خواهم او را دانشمند بار بیاورم. فارغ از اینکه او اگر بلد نباشد مسئله‌های زندگی‌اش را حل کند، رتبه آوردن در المپیاد چندان فایده‌ای برایش نخواهد داشت.
سخنگوی دولت از زاویه‌ای دیگر نیز به این موضوع پرداخت و گفت: شما نگاه کنید، داوطلبان کنکور تجربی چند نفرند و داوطلبان کنکور ریاضی و انسانی چند نفر؟ این اعداد به زبان ساده و روشن با ما صحبت می‌کنند. متأسفانه ما نگاه عمیق و فاخری را که درباره‌ی علم داشتیم، حالا در برخی رشته‌هایی خلاصه کرده‌ایم که برداشت می‌کنیم احتمالاً کودک ما در آینده با تحصیل در آن رشته‌ها زندگی بهتری خواهد داشت. متاسفانه ما کمتر حل کردن مسئله را به بچه‌هایمان یاد می‌دهیم. راهش هم واقعاً از طریق همین ادبیات کودک است. این فضا عوض شده و ما متأسفانه این اکوسیستم را دستکاری کرده‌ایم، اما در بسیاری از موارد، وقتی می‌شود یک عامل را مدیریت کرد، باید مدیریت کنیم. من روی شدنی بودن تأکید دارم.
مهاجرانی همچنین درباره‌ی عدم مشارکت بخش مدنی در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها گفت: من ابتدا عرض کردم که متأسفانه ما ملت ریشه‌دار، در این حوزه‌ها کمتر توسعه یافته هستیم. ما کمتر کارکرد واقعی انجمن‌هایمان را به رسمیت شناخته‌ایم. بله، خیلی از اوقات رویکرد امنیتی غالب شده است. البته دولت از روز اول تلاش کرد فضا را به فضای امن و نه امنیتی تبدیل کند. تلاش کرد تمام افرادی را که در ساخت فرهنگ، در ساختار و بافتار فرهنگ نقش دارند، به عنوان مشارکت کننده ببیند. لذا رویکرد دولت این است که فضا را تغییر بدهد.
سخنگوی دولت به موضوع نگاه اقتدارگرایانه‌ی آموزش و پرورش هم پرداخت و گفت: در موضوعاتی مثل رویکرد اقتدارگرا با شما بسیار موافقم. در همه‌ی دنیا این‌گونه است که آموزش و پرورش دستگاهی است که از بالای قله‌ی حاکمیت تا کف دامنه‌ی جامعه گسترده شده. این ساختار آموزش و پرورش در همه‌ی دولت‌ها وجود دارد. اما طبیعتاً شما نویسنده‌ها می‌توانید به آموزش و پرورش کمک کنید که چگونه مفاهیم اخلاقی را و مفاهیمی را که می‌تواند به زیست یک انسان کمک کند، به دانش‌آموزمان، به کودک و خردسال و نوجوانمان بگوید که برایش قابل فهم باشد. اتفاقاً همین کارها را نکرده‌ایم که الان احساس می‌کنیم مشق ننوشته داریم.
