نهادهای مدنی در جوامع کنونی بسیار فعال‌اند و می‌توان گفت فعال بودن نهادهای مدنی از نشانه‌های توسعه یافتگی است. در ایران هم نهادهای مدنی از سال‌های پیش و به ویژه از دوره اصلاحات، در همه گستره‌ها فعال بوده و افراد زیادی را تحت پوشش خود قرار داده‌اند. در حوزه ادبیات کودک هم تعداد زیادی نهاد مدنی وجود دارند که به فعالیت‌های فرهنگی، احداث و توسعه کتابخانه و ترویج کتابخوانی می‌پردازند. فعالیت در اغلب این نهادها به شکل داوطلبانه و غیرانتفاعی (ناسودآور) است و هزینه‌های جاری و نگهداری محل مسکونی و برپایی جلسات این تشکل‌ها از محل دریافت حق عضویت اعضا و یا کمک مالی است که افراد دلسوز و علاقه‌مند می‌کنند. انجمن نویسندگان کودک و نوجوان یکی از نهادهای مدنی است که ۲۰ سال است در حوزه ادبیات کودک فعالیت می‌کند و در سال ۱۳۷۷ فعالیت خود را آغاز کرده است. این نهاد فرهنگی تلاش می‌کند از حقوق صنفی اعضایش دفاع کند. در این انجمن که در حال حاضر ۵۴۵ عضو دارد، نویسندگان، شاعران، مترجمان و پژوهشگران ادبیات کودک و نوجوان گرد آمده‌اند.
اقدامات انجمن در زمینه معافیت مالی نویسندگان و تهیه قرارداد تیپ نتیجه داده است
محمود برآبادی، نائب رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، درباره اهداف شکل‌گیری این نهاد مدنی می‌گوید: یکی از اهداف انجمن که در اسانامه هم به آن اشاره شده، حمایت از هویت مستقل و حقوق مادی و معنوی نویسندگان حوزه ادبیات کودک و نوجوان است. همچنین ایجاد ارتباط موثر میان نویسندگان کودک و نوجوان و سازمان‌ها، انجمن‌ها و نهادهای مدنی و مراکز فرهنگی و هنری داخل و خارج از کشور و دیدار با نویسندگان و کارشناسان خارجی است. بالاترین رکن تصمیم‌گیری در انجمن برابر اساسنامه مجمع عمومی است که هرساله تشکیل می شود و امسال هم روز ۱۳ تیرماه برگزار می‌شود. مجمع عمومی ۷ عضو اصلی و ۳ عضو علی‌البدل هیات مدیره و۳ بازرس اصلی و ۲ بازرس علی‌البدل را با رای مستقیم اعضا انتخاب می‌کند. هیات مدیره زیر نظر یک رئیس، یک نائب رئیس و یک دبیر و یک خزانه‌دار فعالیت می‌کند. مدیریت اجرایی انجمن برعهده دبیر است که سخنگوی انجمن محسوب می‌شود.
به گفته این نویسنده و منتقد ادبی، برای ساماندهی فعالیت‌های انجمن چند کمیته و کارگروه در انجمن تشکیل شده است که هرکدام وظایف جداگانه‌ای را برعهده دارند. کمیته فرهنگی مسئول برگزاری نشست‌های فرهنگی، کمیته حقوقی کار رسیدگی به شکایت‌های اعضا و دعاوی حقوقی آنها، کمیته روابط عمومی مسئول اطلاع‌رسانی و برگزاری مراسم و کمیته آموزش کارش برپایی کلاس ها و کارگاه‌های آموزشی است. کارگروه‌های قصه، ادبیات فانتزی و سفر در انجمن فعال هستند. اقدامات انجمن در زمینه معافیت مالی نویسندگان و تهیه قرارداد تیپ نتیجه داده است.
برآبادی، برگزاری سه دوره جشنواره کتابخانه‌های خانگی، برگزاری جشنواره برگزیدگان ادبیات کودک و نوجوان، معرفی نویسندگان به جایزه آستریدلیندگرن، برپایی دو دوره غرفه کودک و نوجوان ایران در نمایشگاه فرانکفورت و چاپ کاتالوگ ۱۰۵ نویسنده و معرفی ۲۰۰ کتاب برگزیده به زبان انگلیسی در این نمایشگاه، شرکت نویسندگان در برنامه‌های هفته کتاب با حضور در مدارس و همکاری در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با برپایی نشست‌ها و میزگردها، نکوداشت نویسندگان و دعوت از نویسندگان خارجی برای حضور و برپایی کارگاه‌های نویسندگی در انجمن را ازجمله اقداماتی برشمرد که انجمن در طول این مدت انجام داده است.
انجمن نویسندگان باید مثل نخ تسبیح اعضا را به هم وصل کند
شهرام اقبال‌زاده، سخنگوی اسبق هیات مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، نیز معتقد است، ادبیات کودک و نوجوان در سه سطح به هم پیوسته نهاد، نظریه و خلق ادبی شکل گرفته است. جامعه سرمایه‌داری در نظام آموزشی در پی تربیت نیروهای متخصص برای بخش اداری و بروکراسی مدرن و توسعه صنعتی است و خیلی به پرورش بخش عاطفی و تفکر مستقل نمی‌پردازد. و چیزی که این خلاء در آموزش و پرورش را پر می‌کند، ادبیات کودک است که عاطفه را پرورش می‌دهد، تخلیل را گسترش می‌دهد و تفکر را ارتقا می‌بخشد و این کارها از سوی نهادهای ادبیات کودک انجام می‌شود؛ نخست نهادهایی که از نظر فرهنگی به نیازهای کودک می‌پردازند و به تولید آثار توجه می‌کنند مانند شورای کتاب کودک، دوم نهادهای صنفی که به خالقان آثار می‌پردازند و سعی در شناساندن و دفاع از حقوق خالقان آثار دارند مانند انجمن نویسندگان کودک و نوجوان یا انجمن تصویرگران یا انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و سوم نهادهای نظری مانند مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز که به تولید مباحث نظری و تئوری می‌پردازند.
به گفته این نویسنده و مترجم، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان ۲۰ سال پیش با هدف شناساندن جایگاه نویسنده در جامعه و حمایت از حقوق نویسنده به عنوان بلندگو و تریبون ادبیات کودک برای دفاع از مصالح نویسندگان شکل گرفت. اما با تغییر هیات مدیره همواره انجمن فراز و فرودهایی داشته است. درواقع با گذشت زمان باید فعالیت‌های انجمن بهتر و چشمگیرتر و صدایش بلندتر می‌شد اما با اینکه ۲۰۰ نفر عضو نسبت به زمان دبیری من اضافه شده ولی حضور اجتماعی انجمن تاحدی کمرنگ شده است.
اقبال‌زاده ضمن تشکر از کارهایی که انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در عرصه بین‌المللی داشته امیدوار است، هیات مدیره جدید انجمن نویسندگان کودک در سطح ملی هم فعال‌تر باشد.
او می‌گوید: درزمانی که من دبیر انجمن نویسندگان بودم نشریه نویسک منتشر می‌شد و شامل حرف اول، حرف آخر و گزارش و مقالات بود و اخبار نویسندگان به صورت ماهیانه منتشر می‌شد و سبب مشارکت و انگیزه دادن می‌شد. اما از سوی هیات مدیره بعدی تعطیل شد و قرار بود به صورت الکترونیکی منتشر شود که نشد و فقط عده‌ای انگشت‌شمار در یک کانال تلگرامی پست‌های شخصی و ذوقی صرف می‌گذارند.
به گفته این منتقد ادبی، انجمن نویسندگان باید مثل نخ تسبیح، اعضا را به هم وصل کند و از حقوق نویسندگان دفاع کند. به عنوان مثال الان در بستن قرارداد کتاب، مفاد قرارداد‌های ناشران باهم تفاوت دارد و انجمن نویسندگان کودک باید در تفاهم با ناشران و از طریق انجمن ناشران کتاب کودک یک قرارداد ثابت تنظیم کنند و ناشران ملزم به رعایت آن شوند. از سویی من بیش از چهار سال است که پیشنهاد تاسیس نهاد ملی کودکی را به انجمن نویسندگان کودک داده‌ام و قبول کرده‌ام کارهای اجرایی آن را انجام دهم. نهادهای مرتبط با کودک اعم از انجمن نویسندگان کودک، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک، انجمن تصویرگران، انجمن دفاع از حقوق کودک، انجمن کودکان و کار و خیابان، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، آموزش و پرورش، صدا وسیما، انجمن جامعه شناسی، شورای مدیریت جامعه شناسی کودکی و دیگر نهادهای مرتبط با هم جمع شوند و یک نهاد ملی تاسیس کنند تا صدایشان به گوش مسئولان برسد و جایگاه نویسندگان کودک، تصویرگران، مترجمان کودک و … با گذراندن قانون و تعامل با مجلس و دولت و به صورت تدوین قوانین، مشخص و مدون شود. متاسفانه فراکسیون کودک مجلس که از سال ۱۳۹۲ تاسیس شده تا به حال هیچ فعالیتی نکرده و انجمن هم هیچ تعاملی با این فراکسیون نداشته است.
ضعف موجود در برنامه‌های انجمن به دلیل کمبود بودجه است
این درحالی‌ست که عزت‌الله الوندی، عضو هیات مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، معتقد است در انجمن نویسندگان کودک و نوجوان فعالیت‌های فرهنگی چشمگیری برگزار و اجرا شده است، یکی از آن برنامه‌ها همکاری در جام باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان بود که در ۷۰ شهر و ۳۰ روستا برگزار شد و با همکاری دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شماری از نویسندگان کودک و نوجوان به شهرها یا روستاهای مختلف، سفر و با اعضای باشگاه‌ها دیدار و گفت‌وگو کردند و برای کتاب‌هایشان جشن امضا و رونمایی گرفتند.
این نویسنده می‌افزاید: دیگر برنامه‌ای که در سطح کشور برگزار شد برنامه دیدار با یار مهربان بود. در این برنامه نویسندگان کودک نوجوان با هماهنگی انجمن به مدارس می‌رفتند و برای دانش‌آموزان کتاب می‌خواندند و درباره کتابخوانی و نوشتن صحبت می‌کردند سال گذشته هم در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و هم در هفته کتاب بیش از ۱۴۰ نویسنده به مدرسه‌ها رفتند.
به گفته الوندی، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در نمایشگاه کتاب هم میز اقوام و نشست‌های تخصصی برگزار کرد که هر روز این نشست‌ها برقرار و میز اقوام با حضور سه نویسنده در سالن کودک و نوجوان پررونق شده بود. همچنین حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی پکن، فرانکفورت، بلونیا و ایجاد ارتباط موثر میان نویسندگان ایرانی و نویسندگان کشورهایی چون آلمان و سفر بئاته شفر به ایران از جمله دستاوردهای انجمن است.
این عضو هیات مدیره، در ادامه ضعف‌های موجود در برنامه‌های انجمن نویسندگان کودک را به دلیل کمبود بودجه در زمینه‌های اجرایی عنوان می‌کند و می‌گوید: طرح‌های تازه‌ایی از سوی انجمن ارائه شده اما برخی به دلیل کمبود بودجه ناتمام مانده یا اصلا اجرا نشده است.
انجمن نویسندگان کودک و نوجوان تنها تشکل غیردولتی تخصصی نویسندگان کودک و نوجوان است که می‌تواند پشتوانه‌ای برای احقاق حقوق آنها و به رسمیت شناخته شدن جایگاه‌شان در جامعه شود. از سویی ازجمله نهادهای مدنی است که توانسته با گذشت ۲۰ سال همچنان استوار بماند و مانند اغلب نهادهای مدنی منشعب نشود. لذا شایسته است اعضای این انجمن که حامیان اصلی آن هستند با حضور و مشارکت در برنامه‌ها، جلسات مجمع عمومی و فعالیت‌های این نهاد مدنی در رشد و اعتلای آن بکوشند تا انجمن بتواند با انرژی و توان بیشتری به تحقق اهدافش که همان حمایت همه‌جانبه از نویسندگان این حوزه و حقوق آن‌هاست، بپردازد.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)_ملیسا معمار
