کتاب را سفر به کجا می‌برد؟
نمایشگاه کتاب فرانکفورت از لحاظ تعداد ناشران و بازدیدکنندگان بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب دنیا محسوب می‌شود و هرساله در اواسط اکتبر (مهرماه) در آلمان برگزار می‌شود.
در نمایشگاه فرانکفورت امسال انجمن نویسندگان کودک و نوجوان مسئولیت غرفه‌ی کودک و نوجوان را در این نمایشگاه برعهده داشت و نویسندگان نام‌آشنای ادبیات کودک و نوجوان در غرفه‌ی در این نمایشگاه حضور پیدا کردند.
روز پنج‌شنبه، ۲۰ آبان ۱۳۹۵ نشستی برای ارائه‌ی گزارش نمایشگاه فرانکفورت و بلگراد (که در همین ایام برپا بود) برگزار شد و در آن فریدون عموزاده‌ی خلیلی، مصطفی رحماندوست، اسدالله شعبانی، فرهاد حسن‌زاده و نیز محمود آموزگار (رئیس اتحادیه‌ی ناشران)، امیرمسعود شهرام‌نیا (مدیرعمل مؤسسه‌ی نمایشگاه‌های فرهنگی) و رضا نوعی (مدیر بخش بین‌اللملی مؤسسه‌ی نمایشگاه‌های فرهنگی) حضور داشتند.
عزت‌الله الوندی، شاعر کودک و نوجوان، که اجرای برنامه را برعهده داشت، درگذشت توران میرهادی، مادر آموزش و پرورش مدرن ایران، را تسلیت گفت و سپس امیرمسعود شهرام‌نیا، مدیرعامل مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، درباره‌ی انگیزه‌ی اصلی حضور در نمایشگاه خارجی گفت: با وجود ادبیات غنی کودک ونوجوان و بزرگسالمان، سهم ارتباط و حضورمان در بازار جهانی نشر خیلی کم‌تر از حقمان است و وقتی به کتاب‌فروشی‌های کشورهای دیگر می‌رویم، متأسفانه اثری از نویسندگان ایرانی نمی‌بینیم. حضور مستمر نیازمند هزینه و زمان است، معمولاً نمایشگاه کتاب ارتباط با ناشرها و نویسندگان خارجی را در زمان کوتاهی در اختیار ما می‌گذارد.
شهرام‌نیا ادامه داد: تجربه در نمایشگاه نشان داد تصویرگری کتاب‌های ایرانی به‌قدری برای مخاطبان خارجی جالب توجه بوده که بازدیدکنندگان گفتند ما نمی‌دانستیم چنین کتاب‌هایی در ایران به چاپ می‌رسد! مثلاً معاون وزیر بلگراد سال پیش به غرفه‌ی ما آمد و همان‌جا تصمیم گرفت تعدادی کتاب به زبان صربی در صربستان ترجمه کند.
او درباره‌ی تفاوت نمایشگاه امسال با سال‌های گذشته توضیح می‌دهد: در سال‌های قبل حضور ناشران و نویسندگان ایرانی پراکنده، بدون برنامه‌ریزی و تجربه‌شان منفی بود. خوشبختانه امسال وضعیت بهتری داشتیم. از چهار سال پیش تصمیم گرقتیم که غرفه‌ی ملی شکل بدهیم و چه بخش دولتی و چه خصوصی با هم در یک غرفه باشیم. مثل غرفه‌های موفق مثل ایتالیا یا تایلند. برای اغلب نشست‌ها هم سعی کردیم به زبان انگلیسی یا آلمانی ترجمه شده باشد.
امیرمسعود شهرام‌نیا، فریدون عموزاده خلیلی، اسدالله شعبانی، فرهاد حسن‌زاده
فریدون عموزاده خلیلی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن نویسندگان، با اشاره به این‌که هدف کلی برای حضور انجمن در نمایشگاه، عرضه‌ی کتاب کودک و نوجوان به دنیا بود، او راه رسیدن به این هدف را تشریح کرد: به کمک مؤسسه‌ی انتشارات فرهنگی، دو کاتالوگ تهیه کردیم که تا به حال در ادبیات ایران انجام نشده است. در کاتالوگ اول، ۶۵ نویسنده را که جوایز ملی و بین‌المللی دریافت کرده‌اند و در پنج سال گذشته نیز فعال بوده‌اند معرفی کردیم. در کاتالوگ دوم ۲۰۰ کتاب برتر که طی شش- هفت سال گذشته، جوایز گرفته، تقدیر شده یا جریانی ایجاد کرده باشند، معرفی شدند. چکیده‌ی هر کتاب به همراه تصویرسازی بوده تا مخاطبان تصوری از کتاب‌های ایرانی به‌دست بیاورند. کاتالوگ‌ها بسیار مورد استقبال قرار گرفت و در سایت انجمن وجود دارد.
عموزاده خلیلی در ادامه با اشاره به برنامه‌های برگزار شده گفت: از قبل به کمک خانم رویا مکتبی که به عنوان کارشناس و مترجم در غرفه حضور داشتند، با برخی از چهره‌های مؤثر ادبیات کودک جهان قرار ملاقات‌هایی گذاشتیم؛ یکی از آن‌ها نشست با رئیس کتاب‌خانه‌ی بین‌المللی مونیخ درباره‌ی فهرست کلاغ سفید بود و قرار شد انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برای معرفی کتاب‌های ایرانی با این کتاب‌خانه همکاری کند. دیدار با مسئولان مؤسسات فرهنگی و انتشاراتی از جمله انتشارات بائوباب، مؤسسه‌ی نورلا و مؤسسه‌ی مطالعات رسانه برای کودکان و نوجوانان و رئیس داوران جایزه‌ی آسترید لیندگرن از جلسه‌های خوبی بود که داشتیم.
اسدالله شعبانی که به صورت مستقل در نمایشگاه حضور داشت گفت: برای این‌که چه کتاب‌هایی در سال آینده به نمایشگاه معرفی شود، در انجمن نویسندگان کارگروه داشته باشیم.
رضا نوعی، عزت‌الله الوندی، مصطفی رحماندوست، محمود آموزگار، اسدالله شعبانی، فرهاد حسن‌زاده
مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده‌ی کودک و نوجوان، درباره‌ی ترجمه کتاب در ایران گفت: کم ناشری پیدا می کنیم که برای عرضه‌ی کتابش به دنیا سرمایه‌گذاری کند. ناشرها زمانی مترجمان را می‌فرستند تا کتاب برای ترجمه کردن به ایران بیاورند، الان این کار را هم نمی‌کنند، درحالی که ارزش اقتصادی خیلی خوبی دارد. مثلاً کتاب‌هایم که به زبان‌های خارجی ترجمه شده‌اند، ده برابر از کتاب چاپ شده‌ی داخلی سودآور بوده‌اند.
رحماندوست که در نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی شرکت کرده ، خاطره‌ای از یکی از این نمایشگاه‌ها تعریف کرد: قرار بود در یکی از کنفرانس‌ها قصه بگویم. دیدم بخواهم عادی بخوانم، قصه روی مخاطب تأثیری ندارد. قصه‌ی بازی با انگشت را همان جا ترجمه کردم. گفتم انگشتانتان را بیاورید بالا و با انگشت‌ها قصه را تعریف کردم. وقتی از روی سن آمدم پایین دو ناشر با من قرارداد بستند. می‌خواهم بگویم شکل عرضه کردن برای معرفی کتاب خیلی اهمیت دارد.
فرهاد حسن‌زاده یکی دیگر از مسافران فرانکفورت و بلگراد از تجربه‌‌اش در این دو نمایشگاه گفت: سفر همیشه برای یک نویسنده سرشار از تجربه بوده. من خوشحالم که امسال به دلیل نامزد شدنم برای دو جایزه‌ی جهانی راهی باز شد تا خیلی محترمانه به دو سفر، دو مهمانی دعوت شوم؛ فرانکفورت و بلگراد. فرصتی ایجاد شد تا نه از دریچه‌ی چشم و دوربین دیگران که همواره با قضاوت و نقد بوده، بلکه از دریچه چشم‌های خودم دنیا را نگاه کنم. فرصتی ایجاد شد تا از خودم و ادبیات و کتاب و نویسندگان خودی فاصله بگیرم و در هوای دیگری از ادبیات نفس بکشم و از دور به خودمان نگاه کنم. آرزو می‌کنم این فرصت برای همه‌ی نویسندگانی که با عشق و ازخودگذشتگی برای بچه‌ها می‌نویسند فراهم بیاید. چرا که سفر اگر مقدمه‌ی نوشتن نباشد، حتماً مکمل آن است.
او درباره‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت گفت: یکی از تجربه‌های این نمایشگاه که برای منِ نویسنده قابل تأمل بود، تأکید بر خلق شخصیت‌های اصیل و ماندگار است. خلق شخصیت ماندگار یکی از حلقه‌های مفقوده‌ی ادبیات داستانی ماست که باید روی آن تمرکز و تاکید بیش‌تری شود. یکی از دیدنی‌های نمایشگاه فرانکفورت سنتی است که در دو روز آخر نمایشگاه کودکان و البته بیش‌تر نوجوانان و جوانان لباس شخصیت‌های مورد علاقه‌شان را به تن می‌کنند و صورت و موی خود را شبیه آن‌ها می‌کنند و در محیط نمایشگاه می‌چرخند و نمایش می‌دهند و خود را به رخ می‌کشند. و من با دیدن ده‌ها سیندرلا و هری‌پاتر و کاپیتان هادوک و دیگران به این نتیجه رسیدم که کتاب فقط یک کالای چاپی نیست که مخاطب می‌خرد و می‌خواند و کنج کتاب‌خانه می‌گذارد. وقتی کتابی بر دل و جان مخاطب می‌نشیند و با شخصیت‌هایش زندگی می‌کند، آن شخصیت‌ها از کتاب‌ها بیرون می‌زنند و زنده می‌شوند و جان می‌گیرند.
حسن‌زاده درباره‌ی نمایشگاه بلگراد گفت: امسال ایران مهمان ویژه‌ی نمایشگاه بلگراد بود. این یک سنت است که هر نمایشگاهی در هر سال یک مهمان ویژه دارد.
طراحی غرفه‌ی ایران و رنگ‌آمیزی آن با رنگ‌های آرام و فیروزه‌ای برای من یادآور معماری آرامگاه سعدی بود. قلم‌زنی، خطاطی، صنایع دستی، از بخش‌های زنده و جان‌دار بود. برنامه‌هایی که تدارک دیده بودند، علاوه بر سخنرانی و نشست‌های جدی که همزمان به زبان صربی ترجمه می‌شد، نقالی قصه‌های شاهنامه با اجراهایی خوب و محکم، موسیقی نواحی و سنتی ایرانی توسط گروه‌های حرفه‌ای و دو نوجوان کردستانی شور خاصی در مردم ایجاد می‌کرد. چند تصویرگر کتاب کودک در طول روز در غرفه تصویرگری می‌کردند و در روزهای تعیین شده نیز کارگاه‌هایی برگزار کردند.
در ادامه این مراسم محمود آموزگار ، رئیس اتحادیه‌ی ناشران و کتاب‌فروشان پس از بیان تاریخچه‌ی نشر ادبیات کودک و با اشاره به اهمیت انتشارات فرانکلین و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به ضرورت شکل‌گیری آژانس‌های ادبی در ایران پرداخت.
رضا نوعی، مدیر بخش بین‌المللی مؤسسه‌ی نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، ضمن ابراز خرسندی از همکاری با انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به جوایزی که نویسندگان ایرانی در نمایشگاه بلگراد دریافت کرده‌اند اشاره کرد و گفت: در نمایشگاه متوجه شدیم که نویسندگان ایرانی از ابتدای تشکیل نمایشگاه بلگراد تاکنون ۱۳۶ جایزه از گلدن پن بلگراد دریافت کرده‌اند که این رویداد مهمی است.
گزارش: نیلوفر شهسواریان
تیتر مطلب برگرفته از شعر سهراب سپهری: «مرا سفر به کجا می‌برد؟/ کجا نشان قدم تا تمام خواهد ماند/ و بند کفش به انگشت‌های نرم فراغت/ گشوده خواهد شد…»
