نشست نقش ان‌جی‌اوها در تبادلات بین‌المللی فرهنگی، با حضور نوش‌آفرین انصاری، حسین بکایی و علی‌اصغر سیدآبادی، پنج‌شنبه ۲۶ شهریور ۹۴ در انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد.
نوش‌آفرین انصاری این سؤال را مطرح کرد که چه‌قدر از مبادلات بین‌المللی فرهنگی که سازمان‌های غیردولتی انجام می‌دهند، برای دولت مهم است و پاسخ داد: خیلی از دولت‌ها می‌گویند ما تنها با ان‌جی‌اوها کار می‌کنیم و با دولت کاری نداریم. آیا این نتیجه‌ی تحریم‌ها علیه ایران است یا درک قدرت این سازمان‌ها را نشان می‌‌دهد. ان‌جی‌اوها حتماً باید ردیف بودجه داشته باشند. حمایت از نهادهای غیردولتی باید به یک فرهنگ بدل شود و این خیلی مهم است، چون ایجاد انگیزه می‌کند و از وظایف مهم دولت‌هاست.
او به مصوبه‌ای درباره‌ی سازمان‌های غیردولتی اشاره کرد که اکنون در اختیار شورای نگهبان است و گفت: قدرت این سازمان‌ها باید در داخل تحکیم شود، اما فعالیت این سازمان‌ها در ایران با چالش‌های زیادی مواجه است. مشکل مدیریت‌های در لحظه، نداشتن نگاه تبلیغی و ترویجی و ضعف مشارکت، تنها بخشی از مشکلات داخلی فعالیت‌های چنین سازمان‌هایی است.
او ادامه داد: شورای کتاب کودک، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و انجمن تصویرگران کتاب کودک و نوجوان، آیا بدون کمک دولت قادر به تبادلات بین‌المللی هستند؟ در حالی که ماده‌ی ۱۳ این آیین‌نامه سازمان‌ها را مکلف کرده در فرآیند تصمیم‌گیری از نمایندگان سازمان‌های غیردولتی دعوت به عمل آورند. این خود مشکل اساسی است. چون نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در جامعه‌ی ما صرفاً جنبه‌ی بایگانی دارد و فقط در جلسه‌ها حرف‌هایی زده می‌شود بدون آن‌که کسی گوش کند. در واقع سازمان‌های غیردولتی در ایران دیده نمی‌شوند و ارزش و اهمیتشان مشخص نیست.
انصاری تأکید کرد: بدون تردید ایران به‌لحاظ فرهنگی، کشوری پویاست و در صورت استفاده‌ی مناسب از سازمان‌های غیردولتی و به مشارکت گرفتن آن‌ها می‌تواند به نتایج خوبی برسد. الان در بازارهای جهانی، در انتخاب ادبیات کودک سختگیری‌های زیادی وجود دارد. داستان صلح ایران به‌سختی توانست تنها به زبان کره‌ای ترجمه شود. باید دید تصویرگران و مؤلفان ما در چه مرحله‌ای هستند و پس از آن درباره‌ی ترجمه آثار فکر کرد.
او اضافه کرد: حسین ابراهیمی الوند، در حوزه‌ی ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان کارش را با یک کاتولوگ شروع کرد، ابزاری که دیده می‌شد؛ ولی ما با فعالیتی که او کلید زد چه کرده‌ایم؟ نمی‌توانم فراموش کنم، صحنه‌ای را که در یکی از نمایشگاه‌های بین‌المللی فردی خطاب به غرفه‌های ایرانی فریاد می‌زد، شما همگی دزدید، چون کپی‌رایت را رعایت نمی‌کنید. کسی که در سازمان‌های غیردولتی سایر کشورها فعال است، هرگز سازمان غیردولتی ما را به همین سبب نمی‌پذیرد.
علی‌اصغر سیدآبادی نیز با اشاره به این‌که روابط فرهنگی در کشور ما در حوزه‌ی کتاب با سه مقوله‌ی مبادلات فرهنگی و علمی، بازار و دیپلماسی در ارتباط است، گفت: در مبادلات فرهنگی هم دولت می‌تواند نقش داشته باشد و هم می‌تواند مانع آن باشد؛ اما الان بحث مهم ما بازارهای جهانی است. آیا ما توانسته‌ایم به اندازه‌ای که در جهان حضور داریم از آن بهره بگیریم. به نظر من اصلاً این‌طور نیست. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورای کتاب کودک و برخی ناشران دولتی سال‌هاست که در بازارهای جهانی رفت‌وآمد می‌کنند؛ اما به اندازه‌ای که وقت و هزینه می‌کنند، نتوانسته‌ایم از آن بهره بگیریم. به علاوه، کشوری هستیم که نسبت به کپی‌رایت بی‌اعتناست. رعایت نکردن کپی‌رایت باعث حضور ضعیف ما در بازارهای جهانی شده و میدان را برای سایر کشورها باز گذاشته است. این‌که می‌گویند کتاب‌های ترجمه‌ای بازارهای ادبیات کودک ما را گرفته‌اند، درست نیست. ما در ترجمه، برگزیده‌ی آثار کشورهای دیگر را ترجمه می‌کنیم؛ اما درباره‌ی کتاب‌های خودمان این موضوع صدق نمی‌کند. ما معتقدیم کپی‌رایت بد است و عملاً با این فکر غلط، رقابت را به نفع ترجمه‌ی نابرابر رقم زدیم. تولید یک کتاب تصویری با مترجم ضعیف، بسیار کم‌هزینه‌تر از تولید یک کتاب در ایران تمام می‌شود. به عبارتی کپی‌رایت هم در تولید ایرانی و هم کیفیت پیدا کردن آثار ایرانی تأثیر گذاشته است.
سیدآبادی تأکید کرد: مسئله‌ی دیگر برای ورود به بازارهای جهانی، بعد اقتصادی است؛ سازمان‌های دولتی جاهایی هستند که همه دولت‌ها از آن‌ها حمایت می‌کنند، کما این‌که درباره‌ی حضور در بازارهای جهانی، از ناشرانی که مایل‌اند کتاب‌های دیگر کشورها را در کشورشان منتشر کنند، حمایت می‌شود، مثلاً آلمان یا حتی ترکیه اگر ببینند ناشری مایل است کتاب‌هایشان را منتشر کند، حق کپی‌رایت را خود دولت پرداخت می‌کند. یعنی همه کشورها دغدغه این را دارند که کتابشان در دیگر سرزمین‌ها منتشر شود و دولت در این زمینه کمک می‌کند.
او ادامه داد: مبادلات علمی که توسط دانشگاه‌ها و دانشگاهیان صورت می‌گیرد، از جمله موارد دیگری است که در بحث تبادلات فرهنگی مؤثر است. از دل مبادلات فرهنگی آثار ایرانی معرفی خواهند شد. آثار ادبیات کودک و نوجوان ایران در منطقه، جزو آثار موفق است. دوبار روزنامه‌ی گاردین درباره‌ی کتاب‌های کودکان ایرانی بحث کرده است. معتقدم ظرفیت‌های ادبیات کودک و نوجوان در ایران بالاست؛ ولی ما تنبل، ناآشنا با بازارهای جهانی و ارتباطات حاکم بر این قضیه هستیم. البته در این فرآیند معیوب باید اشکالات سیاسی، نبود حمایت‌های دولتی و ضعف ارتباطات را هم اضافه کرد.
او افزود: البته بازارهای بین‌المللی در بحث ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان به دنبال کارهایی هستند که در داخل موفق بوده و توانسته باشند جوایز داخلی را کسب کنند. چندی پیش، ما به دنبال موفقیت یکی از آثار دیوید آلموند در جایزه‌ی لاک‌پشت پرنده از ایشان دعوت کردیم تا به ایران بیاید. خیلی استقبال کرد، اما چون ما در تحریم بودیم، او نمی‌توانست از انگلستان با پروازی مستقیم به ایران بیاید و زمانی که متوجه شد برای سفر به ایران باید ویزای دیگری هم تهیه کند، بسیار ناراحت شد و در نهایت نتوانست سفر کند، یعنی ما در داخل مملکت خود، مشکلاتی را داشته و داریم که بر ارتباطات فرهنگی‌مان در سطح جهانی تأثیر می‌گذارد. البته خوشبختانه به نظر می‌رسد که بخشی از این مشکلات در حال حل شدن است.
حسین بکایی به‌عنوان دبیر این نشست تصریح کرد: پس از گفت‌وگوی آقای ظریف به نظر می‌رسد که اقبال عمومی برای ورود به ایران و ایجاد ارتباطات در کشورمان افزایش پیدا کرده است. چنان‌که گفته می‌شود بخشی از مردم جهان برای ورود به ایران ویزای فرودگاهی گرفته‌اند. ما باید از این شرایط به خوبی استفاده کنیم، چون همه‌ی این افراد قطعاً تاجرانی نیستند که بخواهند در بخش صنعت سرمایه‌گذاری کنند.
او ادامه داد: وقتی صحبت از دولت می‌شود، در واقع منظورمان دولت‌های جهانی هستند. ما به‌عنوان یک ان‌جی‌او با دولت سروکار داریم. در کشور ما نوعی بیگانه‌ستیزی ریشه دوانده که مانع از تبادلات فرهنگی شده و می‌شود و این تصور غلط وجود دارد که آن‌چه در آن سوی مرزها است، جذاب است. در حالی که باید دیدمان را به جهان عوض کنیم. امروز ادبیات کودک و نوجوان در منطقه‌ی خاورمیانه قدرت انکارناپذیری دارد. ادبیات فارسی، زبانی است که در بسیاری از کشورها کرسی‌های دانشگاهی دارد. ما می‌توانیم از ظرفیت موجود استفاده کنیم، به‌ویژه این‌که حضور دولت در طول ۲۰ سال گذشته نشان داده که سفرهای فرهنگی دولتمردانمان چندان کارشناسانه نبوده است. البته ما نمی‌توانیم دولت‌ها را عوض کنیم، ولی می‌توانیم با حرکت‌های فرهنگی و غیردولتی زمینه حضورمان در بازارهای جهانی را در شرایط فعلی تحکیم کنیم.
بکایی تأکید کرد: باید با استفاده از سیستم‌های جدید، ارتباطات خود را توسعه دهیم. فضای فعلی برای ارتباطات جهانی تسهیل شده است. ما باید از طریق ارتباط با سازمان‌های غیردولتی در سایر کشورها خود را به جهانیان معرفی کنیم. دغدغه‌ی من نویسنده با دغدغه‌ی نویسنده‌ی دیگری در آن سوی دنیا تفاوت معنی‌داری ندارد. اشکالی که وجود دارد این است که ما نمی‌دانیم چه‌طور باید از این امکانات استفاده کنیم.
او پیشنهاد کرد: با توجه به این‌که در آیین‌نامه‌ی انجمن، به ایرانی و غیرایرانی بودن اعضا اشاره‌ای نشده از مترجمان جهانی که حاضر شده‌اند آثار ایرانی را به زبان‌های مختلف ترجمه کنند، برای عضویت در انجمن دعوت شود. به این ترتیب، بخش بیش‌تری از آثارمان در سطح جهانی دیده خواهد شد. همچنین می‌توانیم با سازمان‌های غیردولتی دیگر کشورها ارتباط داشته باشیم. البته این موضوع در حد یک پیشنهاد است و باید بحث‌های حقوقی آن پیگیری شود. فکر می‌کنم این موضوع می‌تواند به ما کمک کند تا از جاهایی مثل وزارت ارشاد بخواهیم تا از مترجمان آثارمان برای دعوت در سمینارها و جشنواره‌ها حمایت جدی کنند.
