یادداشت مصطفی ایلخانی‌زاده، عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در مهاباد، برای بهار ۱۳۹۹
آداب و رسوم نوروز در میان کُردان
نوروز یکی از اعیاد باستانی ایرانیان است که علاوه بر محدودۀ جغرافیایی ایران فعلی در بعضی از کشورهای همسایۀ ایران نظیر افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، کردهای ترکیه، عراق، سوریه، لبنان، ارمنستان آذربایجان که زمانی جزء کشور بزرگ ایران محسوب می‌شدند؛ طی مراسمی برگزار می‌شود. کردهای ایران نیز که یکی از اصیل‌ترین اقوام ایرانی هستند، برای این عید مراسم ویژه‌ی دارند که از قدیم‌الایّام مرسوم بوده و اکنون نیز برگزار می‌شود. مهم‌ترین این مراسم، هه‌لاوه مه‌لاوه و هَتَره مَتَره، کوسه وه‌وی، هیلکه‌شکینه، برافروختن آتش در چهارشنبه‌سوری و نوروز است و همچنین میرنوروزی یا میرمیرین، سمنوپختن و سبزه‌کاشتن که هر ساله در ایّام نوروز برگزار می‌شود و ما در اینجا به طور مختصر آنها را شرح می‌دهیم:
هه‌لاوه مه‌لاوه: این مراسم در غروب شب نوروز برگزار می‌شود، جوان‌ها به پشت‌بام خانه‌‌ها می‌روند و شال یا ریسمانی را از روزنۀ بام خانه به داخل خانه می‌اندازند و این عبارت را می‌گویند: هه‌لاوه مه‌لاوه، به‌شی من له‌و ماصه‌دا ماوه. اهل خانه هدایایی از قبیل مواد غذایی، تخم‌مرغ، جوراب پشمی و… یا مقداری پول را به دور شال می‌پیچند. کسی که پشت‌بام است شال یا ریسمان را بالا می‌کشد و هدایا را برمی‌دارد و راهی پشت‌بام خانۀ دیگری می‌شود.
هه‌ته‌رث مه‌ته‌رث: دو نفر پشت در خانه‌ای می‌روند، درِ خانه را می‌کوبند و خطاب به اهل خانه چنین می‌گویند: هه‌ته‌رث مه‌ته‌رث شتثکم بؤ بخه‌نه پشت چه‌په‌رث. هَتَر و مَتَر دو فرشته در آیین میترانیزم (مهرپرستی) هستند و اشخاص خواهان عیدی اسم این دو فرشته را برده و از صاحب خانه می‌خواهند که هدیه‌ای برای آنها به پشت دربیاورد و صاحبخانه بنا به استطاعت و سلیقۀ خود تخم‌مرغ یا مویز و کشمش و گردو یا خوردنی دیگر یا مقداری پول برای آنها می‌آورد.
کوسه‌وه‌وی: این مراسم شبیه مراسم حاجی فیروز است ولی در کوسه‌وه‌وه‌ی به عوض این که کوسه مانند حاجی فیروز صورت خود را با زغال سیاه کند، با آرد سفید می‌کند و چند نفر از جوان‌ها کوسه را با خود در کوچه و خیابان می‌گردانند و با خواندن آواز و نواختن دنبک و نی، یک کارناوال شادی در میان خیابان و کوچه و بازار به راه می‌اندازند و مردم هم به آنها هدایایی می‌دهند. هثلکه‌شکثنه (تخم‌مرغ شکثن) و هثلکه سوور کردن (رنگ کردن تخم‌مرغ) در هثلکه‌شکثنه جوان‌ها چندتا تخم‌مرغ در دست دارند سروته تخم‌مرغ‌های خود را به هم می‌زنند. تخم‌مرغ هر کس شکست، می‌بازد و باید تخم‌مرغ شکسته را به طرف مقابل بدهد.
سبزه‌کاشتن: این نیز مراسم خاصی دارد و رویاندان دانه‌های گندم یا عدس نیز در زمستان مرسوم است که این سبزه‌های روییده شده در روز سیزده‌بدر در رودخانه‌ها و جویبارها انداخته می‌شوند. در چهارشنبه‌سوری و شب عید در پشت‌بام‌ها و معابر آتش روشن می‌کنند و در اطراف آن به رقص و پایکوبی و خواندن آواز می‌پردازند. یکی از مراسم دیگر نوروز میرمیرین یا میر نوروزی است این مراسم در گذشته‌های دور رونق بیشتری داشته. چند روز مانده به عید نوروز اهالی شهر از میان خود شخصی را به نام میر یا میر نوروزی انتخاب می‌کردند. برای شخص مذکور، وزیر و قشون تعیین می‌کردند. شخصی که به عنوان میر تعیین می‌شد، نمی‌بایستی بخندد و هر وقت می‌خندید او را با افتضاح از مسند میری پایین می‌کشیدند. برای اینکه میر را وادار به خندیدن کنند، دلقکی تعیین می‌کردند. دلقک با درآوردن ادا و اطوار و رفتار مسخره‌آمیز سعی می‌کرد میر را بخنداند. میر در مدت امارت خود در ایام نوروز به قصر حاکم می‌رفت و حاکم را از حکومت خلع می‌کرد و چند روزی حکومت شهر و دیار را به عهده می‌گرفت و کارهای خوب و مردمی انجام می‌داد. از جمله اینکه پسران و دخترانی که همدیگر را دوست می‌داشتند ولی پسر سرمایه و بضاعت مالی برای مراسم عروسی نداشت به میر متوسل می‌شد و میر به ثروتمندان شهر دستور می‌داد که خرج و مخارج عروس و داماد عاشق و معشوق را به عهده بگیرند یا وامداری که نمی‌توانست وامش را پرداخت کند، میر دستور پرداخت وام او را به اشخاص ثروتمند و ریش سفیدان می‌داد و در بین کسانی که اختلاف داشتند صلح و آشتی برقرار می‌کرد.
دادن عیدی از طرف پدر و مادر و خویشاوندان به کودکان مانند سایر نقاط ایران مرسوم و رفتن به دامن طبیعت در روز سیزده‌به‌در و بازی‌هایی نظیر الک‌دولک و سه باز (سه گام) و انداختن سبزه‌های نوروزی به جویبارها و رودخانه در سیزده‌به‌در مرسوم است.
