عصر پنجشنبه دوم آذرماه ۱۳۹۶ چهارمین نشست تخصصی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با عنوان داد و ستد متن و تصویر برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، در این نشست مهدی حجوانی دربارهی تعامل متن و تصویر سخنرانی کرد و فریدون عموزاده خلیلی و کیانوش غریب پور تجربهی کارگاه کتاب تصویری را ارائه کردند.
در بخش نخست مهدی حجوانی دربارهی تعامل متن و تصویر گفت: امروزه اهمیت سواد بصری بر کسی پوشیده نیست. امر دیدن بیشتر به طبیعت نزدیک است، اما در نظام آموزشی ما با توجه به شروع خواندن و نوشتن در هفت سالگی، یک دوره هفت ساله برای تقویت سواد بصری و امر دیدن از دست میرود. در متن به علاوهی تصویر با همنشینی بیشتری مواجهیم. واقعیت این است که متن ضربدر تصویر میشود. بر اساس نظریاتی در این زمینه هنگام مواجه با متنهای تصویردار دو نوع کد وارد ذهن میشود و کدهای کلامی و تصویری دو راه متفاوت را طی میکنند. این دو بدون رقابت در دو مسیر متفاوت موجب تقویت هوش میشوند.
حجوانی در بخش دیگری از صحبتهایش گفت منطق هیروگلیف در حال بازگشت است و رسانهها و فضای مجازی مشوق مردم برای عکس گرفتن و نوشتن شدهاند.
این استاد دانشگاه در طرح موانع رشد سواد بصری در ایران گفت: وجه شفاهی بودن فرهنگ ایرانی یکی از این موانع بوده است. همچنین در کهکشانهای مک لوهان، ایرانیها خیلی دیر وارد کهکشان گوتنبرگ شدند و به سرعت از آن خارج شدند و وارد کهکشان مارگونی یا رادیو شدند. علاوه بر این نبودن صنعت تصویر و نداشتن روحیهی کار گروهی هم از موانع رشد کتابهای تصویری است.
علاوه بر اینها، تنگدستی برای خرید و بدفهمی کتابهای تصویری از موانع رشد است. در این میان نشرهای دولتی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان میتوانند با الگوسازی راهگشا باشند. در جایی که نشر خصوصی به دلیل ضعف سرمایهگذاری نمیتواند وارد عمل شود نشر دولتی میتواند وارد عمل شود.
حجوانی برای شکستن بنبست در زمینهی رشد کتابهای تصویری این راه حلها را ارائه کرد:
نویسنده، تصویرگر و منتقد توجه داشته باشند که کتاب تصویری شخصیت مستقلی دارد. توجه به تفاوتهای تصویرگری، نقاشی و نگارگری در این زمینه کمککننده است. مدیریت همزمان متن و تصویر و و تعامل بین نویسنده و تصویرگر در قالب پیشنهاد و همچنین توجه به ظرفیت های متون کهن. 
فریدون عموزاده خلیلی، سخنران بعدی این نشست، گفت: بسیاری تئوریها از متن زاده میشود. تا قبل از شازده کوچولو تصور از ادبیات چیز دیگری بود، اما شازده کوچولو چیز دیگری به جهان اضافه کرد. وقتی اولین کتاب تصویری خلق شد، چیزی به جهان اضافه شد. با هر اثر هنری تئوری فربهتر میشود. در زمینهی کتابهای تصویردار طبقهبندیهایی وجود دارد که کتاب تصویری یکی از آنهاست. از سه زاویه میتوانیم به کتابهای تصویری نگاه کنیم. یک، کتاب تصویری ممکن است از فرآیند تعامل بین نویسنده و تصویرگر خلق شود. نگاه دوم وجود تضاد و دیالکتیک بین متن و تصویر است و اگر این دو مؤلفه نباشد، کتاب مصور میشود و نگاه سوم که حدودی را به لحاظ تعداد صفحات و متن برای کتاب تعریف میکند. هر سه دیدگاه قابل بحث است. در این نشست ما از منظر فرآیند به کتاب تصویری نگاه میکنیم. در این منظر تعداد کلمهها مهم نیست. در کارگاه خلق کتابهای تصویری از نقطهی شکل گرفتن کتاب نویسنده و تصویرگر با هم بودهاند.
عموزاده خلیلی با اشاره به نگاههای متنوعی در زمینهی کتابهای تصویری ادامه داد: نگاه فضاهای دانشگاهی مثل دانشگاه شیراز یا دانشگاه شهید بهشتی، نگاه پژوهشنامهی ادبیات کودک، نگاه انجمن تصویرگران. ما هم در انجمن نویسندگان نگاه خودمان را داریم. در کارگاه خلق کتابهای تصویری به نظریهها نگاه نکردیم و تصمیم گرفتیم یک کارگاه فرآیندی را تجربه کنیم. کتاب تصویری در دیالکتیک شکل میگیرد و هر جا نویسنده یا تصویرگر به نفع روایت عقبنشینی کنند، نتیجهی بهتری به دست میآید.
رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در ادامه گفت: در مقالهای که به زودی منتشر خواهم کرد به این نکته اشاره کردهام که وجه تمایز کتاب تصویری با بقیه روایتهای تصویری و غیر تصویری، حضور مخاطب به عنوان ضلع سوم است. مخاطب در هیچکدام از روایتهای دیگر تا به این اندازه به پیشبرد روایت کمک نمیکند.
عموزاده خلیلی گفت در هر دوره از برگزاری کارگاههای کتاب تصویری، دو سوم آثار خلق شده قابل چاپ بودند و در تجربهی پارسال که خانم شهرجردی و تصویرگر هر دو تسلیم روایت داستان شدند، پس از حضور اثرشان در بولونیا پیشنهادهای خوبی از ناشران خارجی داشتند.
کیانوش غریب پور هم در بخش ارائهی تجربهی کارگاههای کتاب تصویری گفت: تفاوت نگاه نویسنده و تصویرگر همیشه مسئلهی ما بود. ما در جاهایی از این موضوع فرار میکردیم. این پرسش همیشه بود: مالک و صاحب این اثر کیست؟ سهم هر کدام چهقدر است؟
از نظر من، ما یک جهان معنا و یک جهان ماده داریم. جهان ماده در اینجا متن است که به شکل کلمه و تصویر در میآید. از هر معنایی یک تصویر در ذهن ماست. هر کس بر اساس سواد خودش با اثر مواجه میشود. بعضی با ساحت کلمه و بعضی با ساحت تصویر. ما جهان معنا را در یک ماده میآوریم. دعوا بر سر همین است. بر اساس معنای وجودی داستان تصویر را شکار میکنیم. در کتابهای تصویری موفقترینها کتابی است که نویسنده و تصویرگرش یکی است. ایدهی ما در این کارگاهها این بود که یک گروه کاری داشته باشیم. هرگز نمیتوانیم نویسنده و تصویرگری پیدا کنیم که درکشان از یک پدیده عیناً مثل هم باشند؛ مگر اینکه یکی از آنها به تصویر دیگری ارادت داشته باشد. مثلاً نویسنده بگوید من آنطور می نویسم که تو می بینی. ما تصمیم گرفتیم از نویسندگان و تصویرگران زیر سی و پنج سال دعوت کنیم که شانس کار کردن با هم را نداشته باشند. در این کارگاهها تلاش کردیم ماجرای تعارض را در کارگاه مدیریت کنیم و در این مدل برای کار گروهی در زمینهی خلق کتابهای تصویری تمرین کنیم.
گزارش: مینا حدادیان
عکسها: سالم شریفی
