خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ملیسا معمار- ادبیات ایران زمین لبریز از مفاهیم ارزشمند انسانی، اعتقادی، تربیتی و آموزشی است و به نوعی معرف فرهنگ و آداب و رسوم و اندوخته‌های غنی و ارزنده فرهنگی ایران است. ترجمه آثار ادبیات ایرانی به زبان‌های زنده و پرمخاطب دنیا موجب معرفی فرهنگ ما به دیگر ممالک و آشنایی بیشتر مخاطبان دیگر کشورها با شکوه ادبیات فاخر کشورمان می‌شود. این موضوع به‌ویژه در ادبیات کودک و نوجوان ایران که در مسیر ترجمه، تازه و نوپاست و هنوز آن چنان که باید قابلیت‌هایش به سایر جوامع معرفی نشده، حائز اهمیت است و ترجمه‌های مؤثر، قوی و علمی می‌تواند در رفع این ایستایی کمک شایسته‌ای کند. شقایق قندهاری از مترجمان معاصر است که تا به حال بیش از پنجاه کتاب در حوزه‌های کودک، نوجوان و بزرگسال را ترجمه کرده و چند جایزه ادبی برای ترجمه‌هایش دریافت کرده است. در این باره با او گفت‌وگویی داشته‌ایم که بخشی از آن را در ادامه می‌خوانید.تا چه اندازه توانسته‌ایم در معرفی ادبیات و فرهنگمان به سایر کشورها موفق عمل کنیم؟
ما در معرفی ادبیات و فرهنگمان به سایر کشورها غفلت کرده‌ایم، یکی از فعالیت‌های جدی در ادبیات، ترجمه فارسی به انگلیسی آثار است چون اهمیت زیادی در معرفی فرهنگ و ادبیات ما به کشورهای دیگر دارد اما متاسفانه اقدامات زیادی در این حوزه صورت نمی‌گیرد و ما در معرفی آثارمان به سایر کشورها غفلت کرده‌ایم. البته شاید در ۱۰سال اخیر قدم‌هایی در این زمینه برداشته شده اما جسته و گریخته بوده و حالت انسجام در آنها دیده نمی‌شود. همچنین نهاد منسجم‌کننده‌ای که پشتیبان، اسپانسر و حامی این کار باشد نیز وجود ندارد. این در حالی است که ترجمه آثار از فارسی به انگلیسی نیازمند همکاری و حمایت موسسات دولتی و همچنین وجود مترجمان فعال و حرفه‌ای در این زمینه است. که متاسفانه در هر دو مورد ضعف‌های زیادی وجود دارد.
شما به عنوان یک مترجم، چقدر در ترجمه فارسی به انگلیسی آثار فعال هستید؟
من به سهم خودم در سال‌های گذشته تلاش کرده‌ام برخی آثار را از فارسی به انگلیسی برگردانم از جمله این آثار می‌توانم به رمان «هستی» نوشته فرهاد حسن‌زاده اشاره کنم که از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است. در زمانی که طرح رمان نوجوان کانون فعال بود به پیشنهاد حمیدرضا شاه‌آبادی قرار شد رمان‌های شاخص این طرح به زبان انگلیسی ترجمه شود تا بتوانیم ادبیات داستانی خود را به دنیا معرفی کنیم. برهمین اساس در آن زمان رمان‌های «هستی» و «لالو» اثر یوسف قوجق را ترجمه کرده و به کانون تحویل دادم اما در آن زمان، منتشر نشد. تا سال گذشته که فرهاد حسن‌زاده به عنوان کاندیدای جایزه هانس‌کریستن اندرسن و آستیرید لیندگرن معرفی شد و کانون ترجمه انگلیسی رمان هستی را منتشر کرد و از من خواسته شد که رمان «زیبا صدایم کن» نوشته فرهاد حسن‌زاده را نیز ترجمه کنم.
آیا این آثار در سایر کشورها هم بازتاب داشته‌اند؟
بله ترجمه انگلیسی رمان‌های «هستی» و «زیبا صدایم کن» در نمایشگاه کتاب بولونیا امسال عرضه شد. همچنین در این نمایشگاه حدود ۸ کتاب مصور کودک نیز به زبان انگلیسی ترجمه و از سوی انتشارات کانون پرورش فکری منتشر و عرضه شد که ۴ عنوان از این کتاب‌ها را من ترجمه و ویرایش کردم و ۴ کتاب دیگر هم توسط افراد دیگری ترجمه شد و من ویراستاری نهایی آنها را انجام دادم.
به نظر شما ارائه کتاب‌های مصور کودک در نمایشگاه‌های خارجی چه تاثیری بر شناساندن ادبیات ما دارد؟
ارایه کتاب‌های مصور کودک در نمایشگاه‌های خارجی به‌خاطر متن کم و تصویرگری بالایی که دارند هم ترجمه راحت‌تری دارند و هم اینکه اگر از نظر تصویری از تصویرگری خوبی برخوردار باشند به راحتی می‌توانند ناشران خارجی را جذب کنند و این ارتباط می‌تواند در دراز مدت سبب معرفی ادبیات ما به کشورهای دیگر شود.
ناشران کودک چقدر به ترجمه خوب و باکیفیت آثار اهمیت میدهند؟
مافیای عجیبی در نشر کتاب کودک وجود دارد. با اینکه در ظاهر ناشران کودک و نوجوان زیادی داریم اما اغلب آنها به‌صورت سلیقه‌ای و فقط با نویسندگان، شاعران، تصویرگران و مترجمان خاصی کار می‌کنند. ناشران بسیار خوب و حرفه‌ای کودک و نوجوان انگشت‌شمارند. در میان ناشران کودک ناشران زیادی وجود دارند که ۳ یا ۴ سال اخیر فعالیتشان را شروع کرده‌اند و برای آنها فرقی نمی‌کند چه کتابی را چه مترجمی ترجمه می‌کند آنها فقط به دنبال خریدن کارهای ارزان‌قیمت هستند و هیچ تفاوتی بین ترجمه خوب، باکیفیت و حرفه‌ای و ترجمه بازاری و پر ایراد وجود ندارد. برای من به‌عنوان یک مترجم، خیلی مهم است که ناشر خوبی کتابم را چاپ کند و به دست مخاطب برساند و کتاب حتما تجدید چاپ شود. اما خیلی از ناشران ما به دلیل ضعفی که دارند کتاب‌ها را خوب توزیع نمی‌نند و آثار به دست مخاطب نمی‌رسد و تجدید چاپ نمی‌شود. درحال حاضر سه‌رمان نوجوان خیلی خوب دارم که ترجمه یکی از آنها را شروع کردم اما تا زمانی که ناشر خوبی برای آنها پیدا نکنم ترجیح می‌دهم آنها را ترجمه نکنم، چون ما کتاب‌های بسیاری در حوزه کودک و نوجوان داریم که کار بسیار خوب ترجمه و منتشر شده است اما چون ناشر خوب و حرفه‌ای نبوده و توزیع مناسبی نداشته، کتاب از بین رفته است.
در این میان جای مترجمان حرفه‌ای کودک و نوجوان کجای این سیستم قرار دارد؟
واقعیت این است که مافیای موجود در این حوزه کار کردن را برای نویسندگان و مترجمان خوب سخت کرده است. با اینکه من کارم را از حوزه کودک و نوجوان شروع کرده‌ام و جایزه‌های ادبی زیادی نیز در این حوزه گرفته‌ام اما ترجیح می‌دهم در حوزه کتاب بزرگسال کار کنم. چون وقتی رمان بزرگسال خوبی را ترجمه می‌کنم اصلا دغدغه پیدا کردن ناشر خوب برایش ندارم و خیلی راحت می‌توانم آن را به ناشران خوب بزرگسال بسپارم و آنها هم استقبال می‌کنند.
یعنی مافیای موجود در حوزه کودک و نوجوان در حوزه بزرگسال وجود ندارد؟
مافیای عجیب موجود در حوزه کودک و نوجوان اصلا در حوزه بزرگسال وجود ندارد، یا حداقل من ندیده‌ام. ناشران خوب در حوزه بزرگسال خودشان به دنبال مترجمان می‌آیند و سفارش کار میدهند. در حالی که در حوزه کودک و نوجوان ناشران به دنبال خرید کار ترجمه از مترجم با پایین‌ترین قیمت هستند و تفاوتی بین مترجم خوب و تازه‌کار وجود ندارد و ناشران کمتر به دنبال پیشرفت کار و تولید کارهای بهتر و قوی‌تر برای بچه‌ها هستند و این مساله سبب می‌شود که ما روز به روز با افت کیفیت آثار ترجمه و رشد کتاب‌های بی‌کیفیت روبه‌رو می‌شویم.
