در نشست تخصصی «تاریخ اجتماعی ادبیات کودک و نوجوان» بر تاثیر متقابل و پیوستهی ادبیات کودک و نوجوان و نویسندگان آن با شرایط و تحولات اجتماعی تاکید شد.
به گزارش روابط عمومی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان؛ یازدهمین نشست تخصصی این انجمن با موضوع «تاریخ اجتماعی ادبیات کودک و نوجوان» روز پنجشنبه سوم اسفند ماه برگزار شد و مسعود کوهستانینژاد (نویسنده و پژوهشگر تاریخ) و سید علی کاشفی خوانساری (نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان) به بیان دیدگاههای خود پرداختند.
در این نشست که محسن هجری (نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان) مجری آن بود؛ کوهستانینژاد با موضوع زمینههای اجتماعی شکلگیری ادبیات کودک در دورهی مشروطه به سخنرانی پرداخت و اظهار داشت: ادبیات کودک موضوعی است که پیش از انقلاب فرهنگی مشروطه هم وجود داشته است؛ ولی این رخداد مهم فرهنگی اجتماعی و سیاسی شکل، نوع و نگرش به داستانهای کودکان و نوجوانان را دگرگون کرده است.
این پژوهشگر تاریخ با تاکید بر اینکه در دورهی ناصرالدین شاه دعوای سنت و مدرنیته سرعت بیشتری گرفت؛ تاکید کرد: فرضیهی من این است که ما در آن زمان نیز ادبیات کودک و نوجوان داشتهایم؛ اما از اواسط دورهی قاجار تلاطمهای عمیقی در بسترهای اجتماعی ایجاد شد و با توسعهی روابط ایران با دیگر کشورهای منطقه، نوع هنجارها و کنشهای نخبگان و فرهنگیان تفاوت فاحشی کرد.
این محقق تاریخ ایران تصریح کرد: در این دوره تسامح با خارجیها به ویژه روسها و انگلیسیها؛ حضور ایرانیان خارج از کشور با حفظ ارتباطات فرهنگی خود با ایران؛ و تحولات فرهنگی و اجتماعی به تدریج و در طی ۴۰ سال جامعهی تماماً سنتی ما را به نوعی جامعهی سردرگم میان سنت و مدنیسم بدل کرد. نویسندگان و نخبگان به گفتمان جدیدی رسیدند و برخی به تخریبچیان فرهنگی اجتماعی بدل شدند.
این نویسنده تصریح کرد: افزایش سواد فرهنگی جامعه با انتشار نشریات، ایجاد مدارس جدید از عوامل دیگری بودند که تاثیر زیادی در تحولات اجتماعی و نخبگان فرهنگی جامعهی شهری داشتند.
کوهستانینژاد افزود: رهاورد دورهی اول که از اواسط مشروطه تا پیروزی آن بود، شکلگیری گونهی جدیدی از ادبیات کودک بود که داستان «خروس و وحوش» در سال ۱۳۱۹ قمری بزنگاه اصلی آن است. به نظر میرسد مدیر مسئول حبلالمتین شروع کنندهی این ماجراست و پس از آن کتابهای دیگری چون «سرگذشت یتیمان» نوشته شد. اینها تا قبل از پیروزی سیاسی مشروطیت بودند و در تمامی این آثار نگرش جدید لحاظ شده بود.
وی با تاکید بر اینکه بین موج اول ادبیات کودک و نوجوان و موج دوم آن ۱۰ سال وقفه وجود داشت، گفت: بعد از جنگ جهانی دوم، موج دوم ادبیات کودک شکل گرفت و تعداد بیشتری در حوزهی ادبیات کودک به نگارش داستانهای کودک کوتاه و ترجمه آنها پرداختند. این تحولات اجتماعی بر دو دسته تاثیرگذار بودند؛ اول مترجمان و پدیدآورندگان و دوم مخاطبان آنان.
سید علی کاشفی خوانساری محقق ادبی و روزنامهنگار، در این نشست به بحث دربارهی کنشهای گروهی نویسندگان ادبیات کودک پرداخت و تاکید کرد: اگرچه ادبیات کودک مقولهای سیاسی نیست، اما عمیقاً اجتماعی محسوب میشود و نسبت به تحولات اجتماعی حساس است. به گونهای که میتوان گفت اجتماعیترین صنف هنرمندان و فرهیختگان ایران، نویسندگان کودک و نوجوان هستند.
این محقق و روزنامه نگار گفت: ادبیات کودک ایران تاریخی دارد که در دل آن تاریخ، تاریخ اجتماعی ادبیات کودک جای دارد و در دل تاریخ اجتماعی ادبیات کودک، بخشی به تعاملات اجتماعی ادبیات کودکیها مربوط میشود که من در پژوهشی به این موضوع پرداختهام.
وی در مورد پژوهش خود در مورد اینکه از چه زمانی نویسندگی برای این گروه سنی به رسمیت شناخته شده و این نویسندگان از چه زمانی به صورت جمعی در مقابل رخدادهای مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی واکنش نشان دادهاند، افزود؛ باور دارم نویسندگان کودک و نوجوان نسبت به تحولات و تحرکات اجتماعی حساس بوده و هستند؛ به گونهای که هیچ صنف دیگری با این حجم و فراگیری و دقت نظر وقایع اجتماعی را پیگیری نکرده و نمیکند.
وی با بیان مختصری از تاریخچهی تحولات اجتماعی و فرهنگی حوزهی ادبیات کودک و نوجوان گفت: دورهی قاجاریه دورهای است که چاپ کتاب کودک به زبان فارسی ابتدا در خارج از ایران و سپس به زبان غیر فارسی در ایران آغاز می شود. ظهور بیش از پنج نویسندهی جدی کتاب کودک که هر کدام حداقل پنج کتاب کودک و نوجوان در دوره قاجار منتشر کردهاند و انتشار نزدیک به ۴۰۰ کتاب کودک در آن دوره، زمینهساز تخصص و شغل ادبیات کودک در دورهی بعد شده است.
این محقق ادبیات کودک گفت: در دورهی پهلوی با ظهور عباس یمینی شریف شغل نویسندگی کودکان در میان خواص جامعه شناخته شد و با مرگ صبحی مهتدی در سال ۱۳۴۱ و بازتاب گستردهی رسانهای این واقعه، عوام جامعه نیز نسبت به موضوع نویسندگی برای کودکان اطلاع یافتند. از مهمترین تحولات اجتماعی حوزهی ادبیات کودک و نوجوان در این دوره اولین گردهمایی خاص نویسندگان کودک در «همایش ادبیات کودک» از سوی شورای کتاب کودک و نوجوان در سال ۱۳۴۲ بود. همچنین پذیرش تخصصی به نام ادبیات کودک و اهمیت آن در جامعه موضوعی است که با مرگ صمد در سال ۱۳۴۷ رنگ و بوی ویژهای گرفت.
این محقق پس از مرور مشارکت پراکنده و انفرادی نویسندگان کودک در تحولات صنفی و اجتماعی در دورهی پهلوی اظهار داشت با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، تعاملات اجتماعی نویسندگان کودک و نوجوان قدرتمندتر شد. به گونهای که در سال ۱۳۶۵ اولین نامهی جمعی نویسندگان با عنوان «ما دستاندرکاران مسلمان ادبیات کودک و نوجوان» با ۳۳ امضا به چاپ رسید.
نویسندهی کتاب «قصه روزنامهجات عهد بوق» با تبیین اتفاقات مختلف چندین دههی اخیر گفت: آنچه بدیهی است این است که نویسندگان کودک و نوجوان؛ وقایع اجتماعی را با نهایت دقت، سلامت و خلوص رصد میکند و نسبت به آنها واکنش نشان میدهد و این واکنشها از قدرت اجتماعی و تاثیرگذاری بالایی برخوردار است.
در این برنامه محسن هجری نویسنده و محقق ادبی که در جایگاه مجری کارشناس حضور داشت، گفت: سال ۱۲۸۵ شمسی همزمان با انقلاب مشروطه، جمعیت شهرنشین ایران تنها ۱۰ درصد بودهاند و این نشان میدهد انقلاب مدنی بضاعت کافی را نداشته است. اگرچه که انقلاب مشروطه؛ پس از انقلاب آمریکا و انقلاب کبیر فرانسه سومین انقلاب اجتماعی در جهان مدرن بوده است ولی این واقعه و رخداد عظیم محدودیتهای ذاتی را در دل خود داشته که سبب شده نتواند به دستاوردهای مورد نیاز جامعه برسد.
