این متن حاوی شانزده توصیه است که به شما کمک میکند هنگام نوشتن قرارداد چاپ اثر با ناشرتان خوب و سنجیده عمل کنید. اگر تا به حال قراردادی بستهاید که از بستن آن احساس پشیمانی میکنید، احتمالاً یکی از توصیههای این متن را نادیده گرفتهاید. پس پیشنهاد میکنیم به تک تک توصیههایی که بعد از این میخوانید، حتی اگر به ظاهر ساده و بدیهی باشند توجه کنید تا بتوانید یک قرارداد منصفانه، دقیق و امن داشته باشید.
توصیه اول) قرارداد بنویسید! بله حتماً قرارداد بنویسید: بهترین اصل در تعامل با یک ناشر داشتن قرارداد است. به خاطر دوستی، علاقه و عشق به کار، و یا خجالت و رو دربایستی عقد قرارداد با ناشر را به عقب نیندازید و به خاطر داشته باشید زمان عقد قرارداد دقیقاً زمانی است که ناشر رسماً پذیرفته که کار شما را چاپ کند؛ نه زمانی که فرآیند چاپ کتاب به پایان رسیده است. در یک کلام قرارداد باید قبل از چاپ اثر منعقد شود، نه بعد از چاپ آن. چون آن وقت دیگر هیچ کاری از شما برنمیآید.
توصیه دوم) قرارداد قانونی بنویسید! همۀ قراردادها باید بر مبنای قوانین جاری کشور منعقد شوند. مهمترین قانونی که قراردادهای چاپ اثر بر اساس آن نوشته میشوند، قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان مصوب سال ۱۳۴۸ و اصلاح شده در سال ۱۳۸۲ است.
بنابراین بهتر است در همه قراردادها، دو طرف در همان سطرهای اولِ متن قرارداد اعلام کنند که این قرارداد با اتکا به قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان و دیگر قوانین مرتبط با آن منعقد شده است. این جمله رسیدگی به دعواهای احتمالی بعدی را در قالب این قانون ممکن میکند.
توصیه سوم) قرارداد اسم و رسم دار بنویسید: نام و نشانی خود و ناشر را در قرارداد به وضوح ذکر کنید. پیشوند و پسوند اسم و فامیل و همچنین کد ملی و نشانی محل اقامت را دقیق و کامل بنویسید. اگر نام مستعار دارید آن نام را داخل یک پرانتز مقابل اسم واقعی خودتان بنویسید و حتماً ذکر کنید که این نام مستعار است که ترجیح میدهید روی جلد کتاب ذکر شود. نامهای ناقص و غیر واقعی رسیدگیهای بعدی به قرارداد را مشکل میکنند. ضمناً یادتان نرود که قرارداد حتماً باید تاریخ داشته باشد. خیلی واضح و روشن نوشته شود که این قرارداد در چه روز و ماه و سالی منعقد شده؛ این هم برای رسیدگیهای بعدی مهم است.
توصیه چهارم) موضوع قرارداد را بنویسید: موضوع قرارداد شما با ناشر، چاپ و توزیع اثر شماست. حتماً حواستان باشد که در کنار کلمه چاپ، کلمه توزیع یا انتشار هم باشد. در غیر اینصورت ناشر میتواند مدعی شود که شما باید خودتان کتابتان را بفروشید.
توصیه پنجم) باز هم قرارداد اسم و رسمدار بنویسید: نام اثر شما در قرارداد باید دقیق و کامل و روشن باشد. از نوشتن نام ناقص خودداری کنید. اگر احتمال میدهید در طول فرآیند انتشار اسم اثر عوض شود در مقابل نام اثر در داخل پرانتز بنویسید نام موقت. و هر وقت نام اثر قطعی شد در حاشیه قرارداد یا در پشت آن و یا در یک برگه الحاقی نام جدید را بنویسید و هر دو طرف امضا کنید.
توصیه ششم) قرارداد بدون قیمت ننویسید: یکی از بندهای اصلی قرارداد بند، مربوط به حق.التألیف است. درباره مبلغ حقالتألیف میبایست قبل از عقد قرارداد با ناشر به توافق رسیده باشید. این مبلغ با توجه به توانایی ناشر در پرداخت، موقعیت نویسنده، حجم و کیفیت کار، نوع جلد و چاپ اثر، تعیین میشود. طبعاً برای رسیدن به مبلغ مناسب باید با ناشر مذاکره کنید. اگر در این زمینه تجربهای ندارید قبل از مذاکره با ناشر با دیگران مشورت کنید و ببینید در شرایط مشابه شما و ناشرتان، معمولاً چه مبلغی پرداخت میشود؛ و چیزی مشابه آن را طلب کنید. در این مذاکره نه انقدر دست پایین را بگیرید که حقتان ضایع شود و نه آنقدر دست بالا که ناشر را از کار خودش پشیمان کنید. یادتان باشد که مهمترین اصل در اعتبار یک قرارداد رضایت هر دو طرف قرارداد است.
مبلغ حقالتألیف معمولاً به دو شکل پرداخت میشود. اول درصدی از قیمت پشت جلد کتاب ضرب در تیراژ، که پس از هر نوبت چاپ کتاب به شما پرداخت میشود؛ و دوم خرید قطعی اثر که در این روش ناشر یک بار و برای همیشه مبلغی را به شما پرداخت میکند و پس از آن کلیه حقوق چاپ اثر شما به او منتقل میشود. مبلغ پرداختی بابت این خرید هم بر اساس همان معیارهایی که گفتیم متفاوت است. اما اگر به دنبال فرمولی برای رسیدن به این رقم باشید، معمولاً باید درصدی از قیمت پشت جلد تخمینی کتاب را ضرب در تیراژ متعارف سه چاپ اثر کنید. عدد به دست آمده مبلغ خرید اثر شما خواهد بود.
در عرف نشر معمولاً مبلغ حقالتألیفِ درصدی سه تا شش ماه بعد از چاپ اثر در هر نوبت به نویسنده پرداخت میشود. اما مبلغ خرید قطعی قبل از چاپ محاسبه و پرداخت میشود. اگر اثری خلق کردهاید که حتم دارید بارها و بارها تجدید چاپ میشود، صلاح در آن است که قرارداد درصدی ببندید. اگر نه آن را بفروشید بهتر است. توجه داشته باشید که زمان پرداخت مبلغ حقالزحمه به هر شکل که باشد حتماً باید در قرارداد ذکر شود.
در کنار حقالتألیف ناشر میبایست تعدادی از نسخههای چاپی اثر را به شما هدیه کند. این تعداد بسته به تیراژ کم و زیاد میشود؛ اما معمولاً بین ۳ تا ۱۰ نسخه در نوسان است. این را هم در قرارداد ذکر کنید.
توصیه هفتم) برای صد سال آینده قرارداد بنویسید: ان شاالله که صد سال بعداز چاپ اثرتان عمر میکنید، اما در هر قرارداد باید ذکر شود که در صورت فوت نویسنده حقوق مادی اثر او به چه کسی میرسد. معمولاً در قراردادها در جواب این سؤال به «وراث قانونی صاحب اثر» اشاره میشود.
توصیه هشتم) اگر لازم شد دو تا قرارداد بنویسید: گاهی پیش میآید که نویسندگان معمولاً تازهکار هزینه چاپ اثر خودشان را به ناشر پرداخت میکنند. اگر چه این شیوه، شیوه مناسبی نیست و نباید رواج پیدا کند، اگر خواستید چنین کاری کنید باید ابتدا از ناشر فهرست همه هزینهها را بخواهید. ناشر حق دارد به مجموع هزینههای تولید کتاب ۲۰ درصد هم به عنوان حقالعمل خودش اضافه کند. اگر شما همه هزینهها را پرداختید، تمام تیراژ کتاب متعلق به شماست. آن وقت میتوانید توزیع کتاب را در قالب یک قرارداد دیگر به ناشر واگذار کنید. در آن صورت ناشر کتابها را میفروشد و بین ۳۰ تا ۴۰ درصد مبلغ پشت جلد کتابها را به عنوان حقالزحمه خودش برای توزیع برمیدارد و بقیه پول را به شما میدهد. خدا را چه دیدید این طوری شاید سود هم کردید.
توصیه نهم) موضوع ویرایش را در قرارداد بنویسید: ناشر حق دارد و باید اثر شما را ویرایش کند. این کار کیفیت اثر شما را بالاتر میبرد. پرداخت هزینه ویراستاری متعارف بر عهده ناشر است، مگر اینکه کارتان احتیاج به تغییر و اصلاح گسترده داشته باشد (در این صورت بهتر نیست کارتان را چاپ نکنید؟) که آن وقت لازم است تمام یا بخشی از هزینه ویرایش را خودتان بپردازید. اگر نسبت به تغییر کلمات و جملات اثرتان وسواس دارید در قرارداد ذکر کنید که ویرایش میبایست با مشورت و موافقت شما انجام شود. انجام تغییرات در اثر و یا حذف قسمتهایی از آن را هم مشمول همین نظر کنید.
ناشر حق دارد که نام ویراستار کتاب را در شناسنامه آن درج کند و شما نباید مخالفت کنید. اگر کار ویراستار بیش از حد متعارف باشد آن وقت حق دارد بخواهد که نامش در صفحه عنوان کتاب هم درج شود.
توصیه دهم) موضوع گرافیک و تصویرگری را هم در قرارداد بنویسید: طراحی گرافیک، تصویرگری، و تهیه طرح جلد کتاب یک کار تخصصی است که حتیالامکان بهتر است که نظارت بر آن را به ناشر بسپارید و کمتر در آن دخالت کنید. اما اگر خیلی در این موضوع حساسید و متن کتابتان بستگی زیادی به تصویر دارد، در قرارداد ذکر کنید که ناشر باید از نظر مشورتی شما در تصویرگری و طراحی گرافیک استفاده کند. حتماً حواستان هست که در این موضوع نباید زیادهروی کنید.
توصیه یازدهم) یک بند هم درباره گم شدن اثر در قرارداد بنویسید: حین مراحل انجام چاپ کتاب ممکن است ناشر به هر دلیل اثر شما را گم کند. بنابراین هیچ وقت تنها نسخه اثرتان را تحویل ناشر و یا هیچ کس دیگر ندهید و حتماَ یک کپی از آن را نزد خودتان داشته باشید تا در صورت لزوم دوباره آن را به ناشر ارائه کنید. در هر صورت بد نیست که در قرارداد رفتار هر دو طرف را هنگام گم شدن اثر مشخص کنید؛ مثلاَ بنویسید که ناشر نمیتواند تأخیر در چاپ اثر را با دلیل گم شدن متن اثر توجیه کند. بلکه در صورت گم شدن باید بلافاصله از شما درخواست کند که نسخه دیگری از نوشتهتان را تحویلش بدهید.
توصیه دوازدهم) قرارداد زماندار بنویسید: ناشر باید به شکل تخمینی به شما اعلام کند که کتابتان را تا چه زمانی چاپ میکند. مبدأ محاسبه این زمان میتواند از زمان عقد قرارداد و یا اخذ مجوز انتشار کتاب از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد. میتوانید در قرارداد ذکر کنید که چنان که ناشر حداکثر تا دو سال آینده کتاب شما را چاپ نکند شما میتوانید کتابتان را پس بگیرید و حتی درخواست خسارت کنید.
برای چاپهای بعدی هم همین کار را بکنید. در این موضوع مبدأ محاسبه، زمان تمام شدن موجودی کتاب شما در انبار ناشر است. مثلاً بنویسید که چنان که ناشر تا حداکثر یک سال از زمان پایان موجودی کتاب شما در انبار آن را تجدید چاپ نکند، میتوانید کتابتان را پس بگیرید و به ناشر دیگری بسپارید.
توصیه سیزدهم) جهانی فکر کنید و قرارداد بنویسید: اگر اثر شما یک اثر تألیفی است و گمان میکنید قابلیت ترجمه به زبانهای دیگر و یا فروش به ناشران خارجی را دارد، حتماً در قرارداد ذکر کنید که این قرارداد برای چاپ نسخه فارسی اثر است و برای چاپ اثر به زبانهای دیگر باید قرارداد دیگری نوشت. شاید دلتان بخواهد با ناشرتان جور دیگری قرار بگذارید. در هر صورت مهم آن است که حواستان نسبت به این موضوع جمع باشد.
توصیه چهاردهم) به روز فکر کنید و قرارداد ببندید: امروز غیر کتاب کاغذی، قالبهای دیگری هم برای ارائه متن کتاب رواج پیدا کرده است. کتابهای دیجیتال، صوتی، تعاملی و … بهتر است در قراردادتان به موضوع ارائه کتاب در قالبهای دیگر هم اشاره بشود و تکلیف پرداخت حقوق آن را روشن کنید.
توصیه پانزدهم) موضوع حل اختلاف را هم در قرارداد بنویسید: در پایان هر قرارداد باید مشخص شود که هر وقت شما با ناشر در زمینه اجرای قرارداد دچار اختلاف شدید این اختلاف را چه کسی باید حل کند. در این بند باید یک بار دیگر به قوانین جاری کشور اشاره شود و یک فرد یا نهاد که دو طرف آن را قبول داشته باشند (حکم مرضیالطرفین) به عنوان محل رجوع در صورت بروز اختلاف تعیین شود، تا در هنگام لزوم حکم و رأی آن پایان دهنده اختلاف باشد.
توصیه شانزدهم) قرارداد با مهر و امضا بنویسید: همه بندهای قرارداد شما وقتی رسمیت و اعتبار پیدا میکند که دو طرف آن را امضا کرده باشند. صاحب امضای پایین قرارداد دقیقاً باید کسی باشد که نامش در بند اول قرارداد آمده. کسی نمیتواند از طرف کس دیگری قرارداد امضا کند. مگر آن که وکالت رسمی از او داشته باشد. لازم است که ناشر پای قرارداد مهر خودش را هم درج کند و ممکن است که از شما بخواهد کنار امضای خودتان اثر انگشت هم بگذارید. این کار را هم انجام بدهید. در هر صورت کار از محکم کاری عیب نمیکند
