سرانجام بچهها خدا را برمیگردانند
روز یکشنبه، ۲۹ فروردین ۹۵ اعضای انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برای دیدار نوروزی و نکوداشت مهدی حجوانی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات در خانهی هنرمندان ایران گرد هم آمدند. در این مراسم علاوه بر اعضای انجمن، احمد مسجدجامعی، نوشآفرین انصاری، نادر قدیانی، عبدالعظیم فریدون، افشین داورپناه، امیرعلی نجومیان، حسن کیائیان، داوود موسایی، هادی خانیکی و جمعی از فعالان فرهنگی و علاقهمندان حضور داشتند.
راه رفتن با کفشهای نویسنده
قرار بود بستهای به دست مهدی حجوانی برسد، اما آنارز، شخصیت جوان قصه، سر ناسازگاری گذاشت و دستِ آخر گفت بسته را به کسی که نمیشناسد، نمیدهد. «باید با کفشهای او راه بروم. باید او را بشناسم.» نویسنده تصمیم گرفت آنارز را به زندگی حجوانی ببرد، از دههی سی تا این روزهای زندگی او را ببیند و تجربه کند. مراسم نکوداشت مهدی حجوانی این گونه آغاز شد. این مرور زندگی با نمایشی که در طول مراسم جریان داشت، به شکل متفاوت و نویی به این نکوداشت پرداخته بود. بازیگران این نمایش پریسا شمس و اندیشه فولادوند بودند.
نویسندهای که رازهای کودکانه را درک میکند
فریدون عموزاده خلیلی، رئیس هیئتمدیرهی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان اولین سخنران مراسم بود او گفت: امروز ما به سه دلیل کنار هم جمع شدهایم. اولی روز جهانی کتاب، دومی دید و بازدید انجمن و سومی نکوداشت یکی از مؤسسان اولیهی انجمن.
او در ادامه به سابقهی تأسیس انجمن اشاره کرده و گفت: هجده سال قبل نه نفر از نویسندگان و شاعران، مترجمان و پژوهشگران ادبیات کودک دور هم جمع شدند و انجمن نویسندگان کودک و نوجوان پایهگذاری شد. مهدی حجوانی یکی از آن نه نفر بود. مؤسسین اولیهی به انجمن به عنوان نهادی نگاه میکردند که با روشی دموکراتیک به پویندگی ادبیات کودک و بالندگی نویسندگان کمک کند. در انجمن ما به معنی واقعی کلمه سازوکار دموکراتیک برقرار است. هیچ دستور و فرمان و نصب و مسئولیتی بدون رأی اعضا محقق نمیشود. بنابراین کسی که بتواند در دورههای متوالی اعتماد اعضا را کسب کند، باید به خودش ببالد.
خلیلی با اشاره به اینکه مهدی حجوانی بیش از هر کس دیگر خود را در معرض آرای اعضا قرار داد و در دورههای مختلف مسئولیتهای دبیری انجمن و ریاست هیئتمدیره را برعهده داشت، افزود: من انجمنی بودن حجوانی و اعتماد مکرر اعضا به او را، به عنوان یک شاخصهی کمتر دیدهشدهی شخصیت او میدانم، چرا که انجمن عصارهی فضیلتها و برآیند روحیات و ویژگیهای عموم نویسندگان است.
رئیس هیئتمدیرهی انجمن در ادامه گفت: حجوانی یک نویسندهی کودک و نوجوان است. از این واژه به سادگی عبور نکنیم. نویسندهی کودک! کسی که برای بچهها مینویسد؛ یعنی کسی که دردهای کودکانه را درد میکشد، رازهای کودکانه را فهم میکند، ذوقهای کودکانه را ذوق میکند، بغضهای کودکانه را بغض میکند، شادیهای کودکانه را خوشحال میشود و رنجهای کودکانه را رنج میکشد. برای او کودک، همهی کودکاناند؛ چه فرزند خودش و چه فرزند دشمنش، چه کودک هموطنش و چه کودک مهاجر آزار دیدهی افغانی. رنج جانکاه آن کودک مهاجر افغان رنج اوست، چراکه او برای بچهها مینویسد، یعنی آرزوهای کودکانه آرزو میکند.
خلیلی در پایان صحبتهایش گفت: بیایید آرزو کنیم بچهها به همهی آرزوهایشان برسند. آرزو کنیم همهی بچهها بهترینها را داشته باشند؛ همهی بچهها با هر رنگ و دین و آیین.
در مرز بودن نویسنده
دکتر هادی خانیکی، کارشناس رسانه و استاد دانشگاه برای گفتن حرفهایی از جنس مهدی حجوانی روی صحنه آمد و گفت: میشل فوکو از واژهی اتروپیا مقابل اتوپیا استفاده میکند. او میگوید اتروپیا در مرزبودگی ست و نشان میدهد به این وسیله تا چه اندازه فهم انسان از زندگی بهتر میشود. مثل گره که شبکهها و جاهای مختلف را به هم مرتبط میکند. این کاری است که حجوانی انجام میدهد. حجوانی «در مرز بودن» را خوب نگه داشته و بین بخش دولتی و غیردولتی و پژوهش و آموزش حصاری نکشیده است.
او ادامه داد: زمانی که میگوییم کودک، منظورمان کسی نیست که نمیفهمد. بلکه منظورمان کسی ست که ما به راحتی زبانش را نمیفهمیم. اما مهدی حجوانی کسی است که توانست این کار را انجام دهد و با کودکان ارتباط برقرار کند. او توانست فضای خشک و آکادمیک را با فضای لطیف کودکانه بیامیزد و در مرز قرار گرفت. این در مرز قرار گرفتن کمک میکند که بتوانیم فضاهای بسته را به روی هم باز کنیم.
او در پایان صحبتهایش گفت: جای این نوع نکوداشتها در دانشگاهها نیز هست. آرزو میکنیم دامنهاش به آنجا برسد و بهای بیشتری بگیرد.
از پژوهشنامه تا لاکپشت پرنده
نوشآفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک، انتشار پژوهشنامهی کودک و نوجوان را از جمله فعالیتهای ارزشمند مهدی حجوانی دانشت و گفت: فهرست لاکپشت پرنده یعنی یک فهرست جاری از بهترین کتابهای حوزهی ادبیات کودک روش ترویجی بسیار خوبی است و من خوشحالم که پژوهشنامهی ادبیات کودک و نوجوان میزبان لاکپشت پرنده است و حالا خوشحالم که نشریهی لاکپشت پرنده منتشر میشود و میتواند طیف وسیعتری از مخاطبان را برای کالای فرهنگی و نه لزوماً کتاب جذب کند.
او در ادامه سخنانش به انجمن نویسندگان کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: همیشه آرزوهای زیادی برای موفقیت انجمن داشتهام و همیشه دعا میکنم انجمن، نهادی مفید و سازنده برای همه نویسندگان باشد.
حرفهای شدن حوزهی ادبیات کودک
دکتر امیرعلی نجومیان، نویسنده و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه مهدی حجوانی در حوزه نقد ادبیات کودک شخصیت شناختهشدهای است، گفت: او ابتدا تلاش کرد مبانی نظری را یاد بگیرد و یاد بدهد. سپس تلاش کرد پیوندی بین اصول و مباحث نظری با حوزه ادبیات کودک ایجاد کند.
نجومیان در ادامه گفت: دلمشغولی حجوانی حرفهای شدن حوزهی ادبیات کودک است. به اعتقاد او دستاندرکاران حرفهای ادبیات کودک باید اصول و مبانی این حوزه را بشناسند و دانش آکادمیک داشته باشد و نگاهی میان رشتهای به حوزهی ادبیات کودک داشته باشد و از این راه ارتزاق کنند.
نویسنده به روایت نویسنده
در فیلمی که دربارهی زندگی مهدی حجوانی پخش شد، این نویسنده به روایت زندگی خود پرداخت. در بخش پایانی این فیلم آمده:
اولین بذرهای علاقه به ادبیات را مادربزرگم وقتی که دو- سه ساله بودم در زمین دلم کاشت. خانجان ترک فابریک مرندی بود و به زحمت فارسی حرف میزد. القصه خانجان قصهی شنگول و منگول و حبه انگور را هرشب وقت خواب به زبان ترکی برایم میگفت. بعد از نیم قرن و هفت سال بر من مکشوف نشده که من که از ترکی چیز زیادی نمیفهمیدم چطور این قصه را با تمام وجودم میشنیدم و میفهمیدم و از آن لذت میبردم و با آن به خواب میرفتم. و چطور هر شب از خانجان میخواستم که فقط همین قصه را برایم تعریف کند. تا جایی که یادم هست قصهی دیگری از او نشنیدم.
من هنوز هم مهدی حجوانی هستم با اسم شناسنامهای مهران و یک بچهی تهتغاری…
برنامههای متنوع دیگر
این مراسم بخشهای دیگری هم داشت. از جمله نمایش چند کلیپ از فعالیتهای انجمن و صحبتهای دوستان حجوانی، اجرای چند ترانه توسط گروه موسیقی آدمک، پیام فرهاد حسنزاده به مناسبت روز جهانی کتاب کودک و اهدای لوح به برگزیدگان نشستهای داستان انجمن. همچنین در این مراسم چند نهاد مرتبط با کتاب و کتابخوانی لوح سپاس خود را برای خدمات و فعالیتهای مهدی حجوانی اهدا کردند.
بیرون از سالن چه خبر بود؟
در گالری خانهی هنرمندان کارگاه عروسکسازی با هدایت حدیثه قربان، ثنا حبیبی و مهدی رحیمی برپا بود. در این کارگاه بچههای کار مؤسسهی خیریهی ایلیا حضور داشتند. نمایش آثار مکتوب مهدی حجوانی، میز مؤسسهی مادران امروز که به نمایش اسباببازیهای قدیمی و سنتی اختصاص داشت و میز فرهنگنامهی کودکان و نوجوانان بخشهای فعال بیرون سالن بود.
* تیتر گزارش عنوان مقالهای است از مهدی حجوانی
گزارش: یاسمن رضائیان
عکسها: مهبد فروزان