در نشست تخصصی ترجمه در ادبیات کودک و نوجوان مطرح شد شد:
رسالت ترجمه، ار‌زش‌گذاری بر رویاهای بدون مرز کودکان است
نشست تخصصی ترجمه در ادبیات کودک و نوجوان از سوی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد. در این نشست که با حضور جمعی از اعضای این انجمن و فعالان عرصۀ تألیف، ترجمه و نشر ادبیات کودک و نوجوان برگزار شد، شرکت‌کنندگان با مدیریت و اجرای شیدا رنجبر، مترجم و عضو هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به بحث و تبادل نظر دربارۀ مباحث مطروحه توسط سخنرانان پرداختند.
پروین جلوه‌نژاد، مترجم و بررس گروه ترجمه شورای کتاب کودک در این نشست به ایراد سخنانی با عنوان «ترجمه تهاجم فرهنگی است یا تبادل فرهنگ» پرداخت و ضمن ادای احترام به حسین ابراهیمی الوند به دلیل نقش مؤثر در پایه‌گذاری انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و فعالیت و یکی از پیشکسوتان تاریخ ترجمه کودکان و نوجوانان گفت: مروری بر ترجمه‌های کودک و نوجوان نشان می‌دهد انتخاب ترجمه در این حوزه بیشتر بر اساس اهداف آموزشی و تربیتی صورت گرفته است.
وی با بررسی پیشینۀ تاریخ ترجمۀ ادبیات داستانی در ایران و جهان، آغاز این روند را از زمان ترجمۀ کلیله ودمنه و دوران مشروطیت دانست و گفت: ترجمۀ آثاری که برای خواننده لذت‌بخش باشد مبتنی بر اخلاق و اصول فرهنگی جامعه، احترام به هویت فرهنگی مردم و آشنایی آنان با علوم جدید صورت گرفته و در این راستا همواره تأکید بر شباهت‌ها و تفاهم‌های ملل به جای تفاوت‌ها و اختلافات مطرح بوده است.
جلوه‌نژاد ضمن تأکید بر این موضوع که ترجمه موجب دسترسی به اندیشه‌های نو و متعالی شده و به جامعه روح تازه می‌بخشد، افزود: دنیای کودکان پر از رویاست و بر ماست که برای رویاهای آنها ارزش قائل شویم و از طریق ترجمۀ متون مناسب بستری فراهم کنیم تا در دنیای نامحدودشان جهان آیندۀ خود را بسازند؛ چرا که ترجمۀ آثار باستانی، شاهکارهای ادبی و آثار ادبی کشورهای دیگر و دسترسی آسان، نگرش‌های نوینی را به آنها خواهد بخشید.
وی در ادامه با پرداختن به به نظریۀ مارشال مک لوهان دربارۀ دهکدۀ جهانی تحت تأثیر وسایل ارتباط جمعی و تأکید بر اثرگذاری ترجمه‌های مختلف بر این نظریه، به مرور تاریخ ترجمۀ ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران و جهان پیش و پس از اسلام و دوران معاصر پرداخت و یادآور شد: رسالت ترجمه و اثرگذاری آن بر نویسنده‌های ایرانی بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که فرآیند جهانی‌شدن باعث می‌شود کودکان جهان با فرهنگ، باورها، نگرش، اندیشه روش و ذائقۀ کودکان آن سوی مرزهای خود آشنا شوند.
سلاطین زیرپله، ادبیات کودک را کوچک نگه داشته‌اند
حسین شیخ‌الاسلامی، نویسنده، مترجم، منتقد و فعال حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان نیز در این نشست، ضمن ارائۀ نگاهی کارآفرینانه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان ایران گفت: حوزۀ فرهنگ کودک به عنوان حوزه کسب و کار، زیرپله‌ای از یک قصر بزرگ است که پول هنگفتی در آن جابه‌جا می‌شود و ادبیات کودک ایران نیز در گوشه‌ای از این این زیرپله جای گرفته است.
شیخ‌الاسلامی با اشاره به آمار استفاده از فیلم‌های سینمایی و بازی‌های رایانه‌ای در ایران افزود: اگر کسی بگوید کودک ایرانی استفاده از فرهنگ را بلد نیست یا متوسط استفاده از فرهنگ در بچه‌های ایرانی پایین‌‌تر از حد جهانی است، با عدد و مدرک و داده‌های مختلف می‌توان اثبات کرد که این‌گونه نیست؛ چرا که به عنوان مثال تعداد کودکانی که فیلم «کاپیتان زیرشلواری» را دیدند و ثروتی که این فیلم برای اُپراتورها تولید کرد، از پرفروش‌ترین فیلم تاریخ ایران بیشترشد.
وی با تبیین ساختارهای تولید ثروت در حوزۀ ادبیات کودک به نقد رویۀ مبتنی بر عدم فروش در صنعت نشر پرداخت و اضافه کرد: آنچه ادبیات کودک را کوچک نگه داشته، مجموعۀ سلاطین زیرپله است که در نظام رانت رشد کرده‌اند؛ ارگان‌های لازم برای اکوسیستم تولید منطقی کتاب شکل نگرفته و عده‌ای سردمدار این بازار هستند که صرفاً در دوره‌های مختلف به اَشکال مختلف جابه‌جا می‌شوند و نفعشان در این است که صنعت نشر به همین شکل بماند؛ چون در غیر این صورت اقتدارشان شکسته می‌شود.
مشاور بنیاد سینمایی فارابی ترجمه را تنها روزنۀ امیدبخش در شرایط موجود دانست که اگر آن را به دو عصر قبل و بعد از «هری پاتر» تقسیم کنیم می‌توان گفت با انتشار آن به زبان فارسی، سرمایه‌گذاران متوجه وجود بازار جدی و سودآور در این صنعت شده و به آن وارد شدند تا شاهد ورود طبقه جدیدی از ناشران شویم که از صنعت ترجمه برای تغییر حوزه کسب و کار ادبیات کودک استفاده می‌کنند.
شیخ‌الاسلامی جریان سلاطین ترجمه را که با همه توان برای حفظ حکومت خود می‌کوشند، در حال زوال دانست و خاطرنشان کرد: هدف این افراد نگه‌داشتن سیستم سنتی کسب و کار نشر مبتنی بر تعدد عناوین کتاب، تیراژ پایین با سودآوری اندک ولی مداوم است که در مقابل آن گروه دیگری می‌خواهد کسب و کار کتاب را به جریان‌های موازی در حال رونق نزدیک کند و نقش مترجمان در این جریان بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که می‌توانند پرچم‌دار این جریان بوده و همسو با جریان مسلط بر دنیا پیش بروند.
بازار بیمار نشر و مشکلات کپی‌رایت در ایران
نیلوفر تیموریان، ناشر و مترجم نیز در نشست مذکور با پرداختن به مبحث ترجمه و حاشیۀ امن، ریسک کمترِ ناشر برای پرداختن به نشر را علت انتخاب ترجمه برای انتشار عنوان کرد و گفت: اگر کتابی جا بیافتد و شناخته شود، سایر ناشران هم شروع به چاپ و انتشار آن می‌کنند و وزارت ارشاد نظارت و توجه لازم بر این روند را ندارد که در نتیجه کتابی که ناشری برای آن زحمت کشیده به راحتی به ناشران دیگری نیز واگذار شده یا کنار خیابان با تخفیف ۵۰ درصد در معرض فروش قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به بازار بیمار نشر و مشکلات کپی‌رایت در ایران افزود: چه دلیلی وجود دارد که این همه کتاب با تیراژ کم چاپ کنیم، در حالی که ۱۷ هزار ناشر داریم که اگر هر کدام یک عنوان کتاب ارزنده به بازار بدهند، می‌توان همان را با تیراژ خوب کار کرد و گمان نمی‌رود که نیازی بیش از این تعداد هم در بازار وجود داشته باشد.
مدیر مسئول انتشارات ایران‌بان شتاب در ترجمه را از دیگر مشکلات موجود دانست و اظهار کرد: از آنجا که ممکن است یک کتاب در آنِ واحد توسط چند مترجم ترجمه شده و چند ناشر آن را منتشر کنند، همه در ترجمه عجله دارند و هراس ناشی از این سبقت‌جویی باعث عدم اختصاص وقت کافی به ترجمه می‌شود.
تیموریان با تأکید بر ضرورت پای‌بندی به اخلاق حرفه‌ای در بحث ترجمه و نشر تأکید کرد: هر کسی باید در حوزۀ کاری خودش توانمند باشد؛ ناشر باید کتاب را خوب به فروش برساند؛ مترجم باید وقت کافی برای ترجمه بگذارد و هر کسی کار خودش را انجام دهد؛ چرا که مترجم نمی‌تواند پابه‌پای ناشر روی فروش کتاب کار کند و ناشر نیز به دلیل مشغلۀ فراوان ناچار است بر حیطۀ کار فروش و نه ترجمه تمرکز کند.
قراردادن کتاب در اختیار افراد بی‌تجربه، جنایت در حق ترجمه است
محمدرضا ملکی، مترجم رسمی قوۀ قضائیه و مترجم ادبیات داستانی در نشست تخصصی ترجمه در ادبیات کودک و نوجوان، ترجمه را یکی از زیرشاخه‌های حوزۀ نشر دانست که در فلاکتی چندلایه به سر می‌برد و گفت: ترجمه یک محصول فرهنگی بیرون نمی‌دهد و خودش ابزار تولید محصول فرهنگی است که وقتی اوضاع اقتصاد نامناسب می‌شود اولین کالایی که از سبد خانوار حذف می‌شود کالای فرهنگی است و همین جا مشخص می‌شود که چه بر سر ترجمه می‌آید.
وی با تأکید بر این موضوع که کیفیت ترجمه ادبیات داستانی از خیلی جهات آسیب‌پذیر است، افزود: در کشور ما کتاب بیش از آنکه جنبه فرهنگی داشته باشد، جنبۀ درآمدی و اقتصادی دارد و لذا ساز و کار اقتصادی ناظر بر آن بیشتر از مباحث فرهنگی است و اگر به عنوان یک مدعی فرهنگی به مباحث مطروحه اعتراضی هم بشود گوش شنوایی وجود ندارد؛ چون همه می‌دانند که برخی اقدامات انجام‌شده اخلاقی نیست ولی صرفه اقتصادی باعث چشم‌پوشی از مسائل می‌شود.
ملکی قراردادن کتاب در اختیار افراد بی‌تجربه توسط برخی ناشران را جنایتی دانست که در حق ترجمه روا می‌شود و اضافه کرد: وقتی افراد بی‌تجربه دست به این کار می‌زنند، اولاً سایر ناشران کمتر نسبت به انتشار همان کتاب رغبت پیدا می‌کنند و ثانیاً این چند مورد کار رایگان برای آنان پیشینه‌ای می‌شود که به عنوان سابقه به سایر ناشران تازه‌کار ارائه شده و سبب افزایش نشر ترجمه‌های نامطلوب می‌شود.
وی با اشاره به مباحث اقتصادی ترجمه و قیمت پشت جلد کتاب‌های ترجمه تأکید کرد: در شرایط کنونی برای نوجوان یا خانواده بسیار دشوار است که مثلاً بخواهد یک کتاب دوجلدی را به قیمت ۱۵۰ هزار تومان تهیه کند و از طرفی چون برای ناشر هم راهی وجود ندارد که قیمت را تغییر بدهد، در نتیجه تیراژ پایین می‌آید و مترجمی که تواناست با آن تیراژ و قیمت و سهمی که به او تعلق می‌گیرد، نمی‌تواند جوابگوی هزینه‌های زندگی باشد.
ملکی ایجاد انگیزه برای مترجمین و ناشران را از راه‌های ورود ترجمه‌های ارزشمند و ماندگار به بازار برشمرد و یادآور شد: ساز و کارهای مناسب برای قدردانی از مترجمان خوب و شناساندان آنها به جامعه؛ خرید و توزیع تیراژ معنی‌دار از هر کتاب جدید برای کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی و غیره توسط سازمان‌های متولی؛ ارائۀ کاغذ به قیمت مناسب فقط به ناشرانی که واقعاً آن را صرف چاپ کتاب می‌کنند و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه از دیگر روش‌های مناسب برای این موضوع است.
مترجم از ویراستار متخصص ادبیات کودک کمک بگیرد
حسن اسماعیلی طاهری، نویسنده، تصویرگر و ویرایش‌پژوه ادبیات کودک و نوجوان دیگر سخنران این نشست بود که چالش مترجمان و ویراستاران را یکی از مشکلات عمدۀ موجود دانست و گفت: مشکل این است که یک نفر به عنوان ویراستار به مترجم معرفی می‌شود و کتاب به ویراستار سپرده می‌شود و نتیجه آن‌قدر وحشتناک است که قید ویرایش زده می‌شود.
وی با پرداختن به انواع ویرایش صوری، زبانی، محتوایی و ساختاری که آن را مشکل‌ترین و پیچیده‌ترین نوع ویرایش دانست، به ویژگی‌های متخصص ویرایش ادبیات کودک پرداخت و گفت: دانش ترجمه باید در کنار دانش تشکیل‌دهندۀ ادبیات کودک به کار گرفته شود و اگر مترجم به دانش ادبیات کودک اِشراف ندارد باید از ویراستار متخصص ادبیات کودک کمک بگیرد؛ چون اثری که برای کودک آفریده می‌شود باید بسندگی و کفایت ادبی، روان‌شناختی،جامعه‌شناختی، فلسفی و هنری داشته باشد و وظیفۀ ویراستار ادبیات کودک کمک به مترجم در این زمینه‌هاست.
مدیر انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر خواندن و فهمیدن مطلب، تجزیه و تحلیل، تصمیم‌گیری و گزینش، بازسازی بافت و متن، ویرایش و بازسازی و ارزیابی را مزاحل کار مترجم دانست و با تبیین نقش خودکاری و برجسته‌سازی زبان در رساندن منظور به مخاطب و خاطرنشان کرد: جمله از همنشینی کلمات به دست می‌آید و آنگاه جملات تأثیر خودشان را بر مخاطب می‌گذارند؛ پس جمله‌سازی نوعی انتخاب از ترکیب کلمات است که ادبیات را خلق می‌کند و همین متن برجسته است که با تبعیت از هنجارگریزی و قاعده‌افزایی شکل می‌گیرد.
وی با تأکید بر ضرورت تدوین نظام رتبه‌بندی ویراستاران افزود: از آنجا که ادبیات کودک بر فهم مخاطب استوار است و کار ویرایش آسان‌تر و روان‌تر کردن این فهم است، نیاز داریم چنین نظامی تدوین شود تا مترجمین بدانند ویراستار در چه جایگاه و رتبه ویراستاری قرار دارد.
