فرصتی برای معرفی کتاب کودک و نوجوان ایران
لیلا مکتبی فرد
نمایشگاه بینالمللی کتاب فرانکفورت به روال هر ساله از ۱۹ تا ۲۳ اکتبر ۲۰۱۶ در محل دائمی نمایشگاههای شهر فرانکفورت برگزار شد. امسال طبق تصمیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران و واگذاری سهم بیشتری به ناشران خصوصی و سازمانهای مردمنهاد، ادارهی غرفهی کتاب کودک ایران به عهدهی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان ایران گذاشته شد. مذاکرات برای آمادگی و تدارک تیم ایران (غرفهی کودک) برای شرکت مفیدتر و مؤثرتر در نمایشگاه از اوایل مرداد ماه آغاز شد. فریدون عموزاده خلیلی به عنوان رئیس انجمن نویسندگان کودک مسئولیت غرفهی کتاب کودک ایران را به عهده داشت و بنده (لیلا مکتبیفرد) به عنوان همکار مسئولیت هماهنگی قرار ملاقاتها با مسئولان نهادهای مرتبط با ادبیات کودک، از جمله ناشران و سازمان های فعال در این حوزه در سایر کشورها، همین طور شرکت در مجامع و جلسههای مرتبط با کتاب کودک را که در ایام نمایشگاه برگزار میشد، برعهده گرفتم.
دیدار با دینا رول هنسون، مؤسسه نروژی نورلا
خانم هنسون مشاور ارشد مؤسسهی نروژی نورلاست که در زمینهی ترویج ادبیات نروژ فعال است. عمدهی فعالیت مؤسسهی نورلا در زمینهی معرفی کتابها و ادبیات نروژی و فراهم کردن زمینههایی برای ترجمه این آثار است. طی گفتوگو از ناشری نروژی صحبت به میان آمد که علاقهمند به انتشار ترجمه رمانهای نوجوان از زبانهای مختلف به زبان نروژی است. با توجه به رشد رمان نوجوان ایران در چند سال اخیر، به حرکتهایی که کانون و بعضی ناشران خصوصی برای ارتقا و تقویت جریان رمان نوجوان در ایران داشتهاند، اشاره کردیم و به معرفی چندتایی از بهترین رمانهای نوجوان چند سال اخیر پرداختیم. رمان «طبقهی هفتم غربی»، نوشتهی جمشید خانیان مورد توجه دینا رول هنسون قرار گرفت.
دیدار با دکتر کورینا نوریک رول، مؤسسهی مطالعات رسانه برای کودکان و نوجوانان
دکتر کورینا نوریک رول، از اعضای هیئت علمی مؤسسهی دانشگاهی مطالعات رسانه برای کودکان و نوجوانان، بود. این مؤسسه که وابسته به دانشگاه برمن آلمان است، فعالیتهای متنوعی در حوزهی ادبیات کودک و همینطور مواد دیداری و شنیداری برای کودکان و نوجوانان انجام میدهد. این مؤسسه دایرهالمعارفی ادبی را برای نوجوانان در دست تدوین دارد که در آن مفاهیم و اصطلاحات ادبی به زبان ساده و همراه با مثالهایی از ادبیات کودک و نوجوان برای آنان تشریح میکند. در جریان معرفی فعالیتهای نهادهای ادبیات کودک ایران به کارگاه های نویسندگی خلاق و رماننویسی که بعضاً با حمایت انجمن برای نوجوانان برگزار میشود، اشاره شد. این کارگاهها و این نوع فعالیتها مورد توجه خانم رول قرار گرفت. به نظر میرسد که آموزش نویسندگی به نوجوانان چندان در آلمان مسبوق به سابقه نیست. رول درخواست کرد مدخلی با همین موضوع برای دایرهالمعارفشان تدوین شود که در دستور کار انجمن برای بررسی و اقدام قرار گرفت.
دیدار با آنت لنگن، نویسندهی کتاب «نامههای فلیکس»
آنت لنگن که در ایران به عنوان نویسندهی کتابهای فلیکس شناخته میشوند، از نویسندگان پرکار و موفق آلمانیاند. در حضور گیسو فغفوری گپ دوستانهای با خانم لنگن زدیم و انجمن و فعالیتهای کتاب کودک ایران را به ایشان معرفی کردیم.
نشستهای روز ادبیات کودک ایران
روز پنجشنبه که از پیش روز ادبیات کودک نامگذاری شده بود، بیشتر به برگزاری نشستهایی با موضوع ادبیات کودکان گذشت. نخستین نشست به شعرخوانی و قصهخوانی شاعران کودک ایرانی، یعنی مصطفی رحماندوست و اسدالله شعبانی اختصاص داشت.
جذابیتهای ادبیات کودک ایران
نشست جذابیتهای ادبیات کودک ایران با حضور مصطفی رحماندوست، فریدون عموزاده خلیلی، سبحانی (مدیر انتشارات جمال قم)، لیلا مکتبیفرد و یوتا هیملرایش دنبال شد. در این نشست مصطفی رحماندوست چندتایی از لالاییهای خود را به عنوان یکی از جلوههای جذاب ادبیات کودک ایران قرائت کرد، سبحانی تجربههایش را در زمینهی انتشار کتابهایی با موضوع خداشناسی برای کودکان و استقبال کشورهای دیگر از این گونه کتابها بیان کرد و عموزاده خلیلی به برگزاری کارگاههای خلق کتابهای تصویری اشاره کرد که حاصل تعامل همزمان نویسنده و تصویرگر است. در ادامه یوتا هیملرایش از تجربهی مواجهه با ادبیات کودک و نوجوان ایران به عنوان یک مترجم سخن گفت. او که زبان فارسی را به شیوایی صحبت میکند از تأثیر کتاب «کوه مرا صدا زد» محمدرضا بایرامی بر خودش گفت و همینطور از تجربههایش در ترجمهی شعرهای کودک ایرانی در تقویم بینالمللی شعر کودک از زبانهای مختلف به زبان آلمانی.
لیلا مکتبی فرد نیز به یکی از خصوصیات منحصربهفرد ادبیات کودک ایران، یعنی همراهی تجربه و تئوری در این نوع از ادبیات پرداخت. ادبیات کودک ایران به شکلی نظاممند تا به امروز طی طریق کرده، چند سالی است که به عنوان یک رشتهی مستقل دانشگاهی در دانشگاه های ایران تدریس میشود.
محیطزیست در کتابهای کودکان
این نشست با حضور رضا کروبی، مدیر انتشارات فنی ایران و یوتا هیملرایش اجرا شد. کروبی به ضرورت توجه به محیطزیست در کتابهای کودکان و تجربهی نشر نردبان، به عنوان شاخهی کودک انتشارات فنی ایران در زمینهی انتشار کتابهای زیستمحیطی برای کودکان پرداخت و هیملرایش نیز به مصادیقی از دغدغههای زیستمحیطی که در کتابهای مختلف خوانده بود، اشاره کرد و تفاوت کشورها و فرهنگهای مختلف را در مواجهه با مقولهی محیطزیست تشریح کرد.
معرفی فرهاد حسنزاده و بررسی آثار
از دیگر نشستهای روز ادبیات کودک نشستی بود که برای بزرگداشت فرهاد حسنزاده، نویسنده ی کودک و نوجوان برپاشده بود. حسنزاده امسال به عنوان کاندیدای ایران برای دریافت جایزهی جهانی هانس کریستین اندرسن (نوبل کوچک) و همینطور جایزهی آسترید لیندگرن معرفی شده است. این نشست برای پاسداشت یک عمر اهتمام و مداومت حسنزاده در عرصهی نوشتن برای کودکان و نوجوانان ایران و بررسی وجوه برجستهی کارش بود. حاضران در نشست سحر ترهنده (عضو هیئت مدیرهی شورای کتاب کودک و عضو سابق هیئت داوران جایزهی اندرسن)، مصطفی رحماندوست و لیلا مکتبی فرد و البته خود فرهاد حسنزاده بودند.
دیدار با دکتر کریستیانه رابه، رئیس کتابخانهی بینالمللی کودکان مونیخ
دکتر کریستیانه رابه، رئیس کتابخانه بینالمللی کودکان مونیخ ضمن اشاره به تجربههای مثبت و ارزندهای که کتابخانه تا به امروز از همکاری با اهالی ادبیات کودکان ایران داشته، و ملاقات پارسال خود با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران اشاره کرد. او ضمن اشاره به فعالیتهای گستردهی کتابخانه، از جمله ارتباط با ۱۵۰ کشور و دشواری هماهنگی با تمامی این کشورها از اینکه نتوانسته به دلیل همین حجم فعالیت تفاهمنامهی رسمی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امضا کنند، ابراز تأسف کرد و در مقابل به فهرست کلاغ سفید و زمینههای احتمالی همکاری انجمن برای تدوین بهتر بخش ایران پرداخت. پس از تشریح روند انتخاب کتاب برای فهرست کلاغ سفید ما به گله و نارضایتی برخی ناشران و نویسندگان از روند فعلی پرداختیم. رابه قول بررسی این موضوع را داد و ما را به یوخن وبر، مسئول بخش زبانهای خارجی کتابخانه، ارجاع داد. خوشبختانه از قبل قراری برای مذاکره با آقای وبر تنظیم شده بود.
دیدار با سونیا متسون، مدیر انتشارات بائوباب
انتشارات بائوباب یک مؤسسهی فرهنگی سوییسی است که تاکنون ترجمه چند عنوان کتاب فارسی را به آلمانی منتشر کرده است. از جمله کتابهای «اگر آدم برفیها آب نشوند» و «دوست بزرگ». این انتشارات همه ساله فهرست برگزیدهای از کتابهای کودک آلمانی را منتشر میکند که به موضوع های خاصی مانند مهاجرت، تبعیض نژادی و جنسی، افسانههای ملل مختلف و … میپردازند. دیدار و آشنایی بیشتر با سونیا متسون میتواند برای ادبیات کودک ایران بسیار مفید باشد، زیرا زمینههای مثبت و مساعدی برای همکاری بیشتر و همین طور انتشار آثار ایرانی به زبان آلمانی را در کشورهای آلمانی زبان مانند سوییس، آلمان و اتریش فراهم می سازد. رویکرد متسون و این انتشارات به ادبیات کشورهای آسیایی و آفریقایی مثبت است و سعی در آشناییزدایی و تمرکززدایی از گفتمان غالب ادبیات غرب (اروپای مرکزی و آمریکا) دارد. در پایان این دیدار رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به طور رسمی از خانم متسون برای سفر به ایران و حضور در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران در اردیبهشت آینده دعوت به عمل آورد.
دیدار با هلن زیگه لند، رئیس داوران جایزهی آسترید لیندگرن
در دیدار با هلن زیگهلند، رئیس هیئت داوران جایزهی آسترید لیندگرن (آلما) گپ دوستانهای دربارهی روند داوری آلما و همینطور برندگان چند سال اخیر زدیم و ایشان را با فعالیتهای انجمن و بهطور ویژه دورههای نویسندگی خلاق در نهادهای فعال در حوزهی ادبیات کودک در ایران آشنا کردیم. در نهایت مذاکراتی برای پذیرش انجمن به عنوان چهارمین نهاد فعال در حوزهی ادبیات کودک ایران که میتواند کاندیدایی برای جایزهی آلما معرفی کند، انجام شد که خوشبختانه به نتیجه رسید و ایشان پذیرفت که انجمن درخواست خود را برای پیوستن به نهادهای معرفیکنندهی کاندیدا از سوی ایران برای دفتر آلما ارسال کند. این جلسه و نتایج مترتب بر آن یکی از بزرگترین دستاورهای ما در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود. همچنین از خانم زیگه لند درخواست شد تا به عنوان میهمان افتخاری نمایشگاه آتی کتاب تهران به ایران سفر کنند.
جلسهی شاخهی ملی دفتر بینالمللی کتاب برای نسل جوان در آلمان (ایبی آلمان)
در جلسهای که با شاخهیی ملی دفتر بینالمللی کتاب برای نسل جوان در آلمان داشتیم، به گفتوگو و تبادل نظر در خصوص فعالیتهای این دفتر و مشابهتها و تفاوتهای این نهاد با همتای ایرانی و همین طور انجمن پرداختیم. از جمله فعالیتهای جالب این دفتر پذیرفتن تمامی سازمانهای فعال در حوزه کتاب کودک در آلمان به عنوان اعضای حقوقی است. تعداد این اعضا چهل و هشت سازمان است که به این دفتر ماهیتی محوری و حمایتی برای سازمان های ذیربط بخشیده است. کارولین فاربماخر، معاون ایبی آلمان که در این دیدار میزبان ما بود، فعالیتهای این دفتر را برای ما تشریح کرد. از مهمترین این فعالیتها می توان به برگزاری کارگاه ترجمه برای مترجمان زبان آلمانی به سایر زبانها اشاره کرد که همه ساله در هامبورگ برگزار میشود. یکی از عمدهترین فعالیتهای ایبی آلمان برگزاری جایزهی کتاب سال کودک آلمان است که امسال شصتمین سال برگزاری خود را جشن گرفت. این جایزه در شش بخش کتاب تصویری، کتاب کودک، رمان نوجوان، غیر داستان، یک عمر دستاورد نویسندگی و در نهایت جایزهی داوران نوجوان به بهترین رمان نوجوان برگزار میشود. این جایزه تنها منحصر به کتابهایی با نویسندگان و تصویرگران آلمانی نیست و هر کتابی که به زبان آلمانی ترجمه شده باشد، می تواند در دستور کار این جایزه قرار گیرد.
مراسم اهدای جایزهی کتاب سال کودک و نوجوان آلمان
با هماهنگیهایی که پیش از شروع نمایشگاه انجام شده بود، تعدادی کارت دعوت برای شرکت در مراسم اهدای جایزه که عصر روز جمعه در محل سالن اجتماعات نمایشگاه برگزار میشد، تهیه شده بود. دیدن شکوه و عظمت این مراسم و تعداد حاضران در سالن، که سالنی هزار و پانصد نفره مملو از جمعیت بود، ما را بسیار تحت تأثیر قرار داد. این که این جمعیت عظیم فقط به خاطر ادبیات کودک گرد هم آمده بودند، بسیار رشکبرانگیز بود. در خلال این مراسم نمایندهی ویژهی وزیر امور زنان، کودکان و خانواده آلمان که در تمام مدت روی سن حضور داشتند و جوایز را اعلام میکردند، به عنوان هدیه ی شصتمین سال برگزاری جایزه یک جایزه دیگر نیز به این جوایز افزودند؛ جایزهای که از این پس به استعداد برتر و تازه کشف شده اهدا خواهد شد.
دیدار با یوخن وبر، سرپرست بخش کتابهای خارجی زبان کتابخانه بینالمللی مونیخ
یوخن وبر، سرپرست بخش کتابهای خارجی کتابخانه بینالمللی کودکان مونیخ، علاوه بر مسئولیتهای کتابخانه یکی از متخصصان ادبیات کودک در حوزهی کتابهای غیرداستان است و با توجه به همین تخصص در ابتدای جلسه رضا کروبی، انتشارات فنی ایران را معرفی کرد و از کتابهای زیستمحیطی و ارادهای که در این انتشارات برای آموزش حفظ محیطزیست و سایر مهارت های زندگی به کودکان وجود دارد صحبت کرد. یوخن وبر تجربیات خود را در این مورد با ما در میان گذاشت.
طی روزهای نمایشگاه میهمانهای سرزده و دیدارهای غیررسمی دیگری نیز داشتیم که منجر به ایجاد ارتباطهای جدید و بسترسازی برای شناساندن هر چه بهتر ادبیات کودک ایران به ویژه در جامعهی آلمان شد. در میان این دیدارها و آشناییها چند مورد شایان ذکر است:
– دکتر دوروتی آدر از موزهی کلینگزپور اوفنباخ که در جستوجوی کتابهای فارسی برای نمایش در نمایشگاهی از کتابهای هنری در موزه بود.
– النا پاروان از نمایشگاه هنری داکومنتا. نمایشگاه هنری داکومنتا یکی از بزرگ ترین وقایع هنری جهان است که هر پنج سال یک بار در شهر کاسل آلمان برگزار میشود. امسال بناست که سازهای بسیار بزرگ در محوطه نمایشگاه ساخته شود که سرتاسر سطح آن با کتاب پوشانده خواهد شد. ایشان به دنبال کتابهایی از ایران برای این مجموعه کتابها بود و مذاکراتی در این زمینه انجام شد.
– از جمله فرصتهایی که حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت به ما داد، ملاقات با همزبانهای افغانستانی و تاجیکستانیمان بود که به ویژه در دو روز آخر با علاقه از غرفه بازدید میکردند و برای خرید کتابهای فارسی برای خود یا کودکانشان ابراز تمایل میکردند. استقبال هموطنان ساکن آلمان و درخواست آنها برای کتاب کودک را نیز نباید نادیده گرفت.
– دو کتابچهای که با همکاری انجمن نویسندگان در معرفی عناوین برتر کتابهای کودک سالهای اخیر و همین نویسندگان و شاعران کودک ایران به زبان انگلیسی تهیه شده بود، یکی از بهترین اقدامات صورت گرفته پیش از نمایشگاه بود که دست ما را برای معرفی هر چه بهتر ظرفیتهای کتاب کودک ایران، نهادهای مختلف و فعالیت هایشان و همین طور جامعه ادبیات کودک ایران بسیار باز میگذاشت.
از نظر حقیر حضور انجمن نویسندگان کودک و نوجوان ایران به عنوان نماینده جامعهی ادبیات کودک ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت امسال مصداق واقعی یک حرکت کاملاً فکر و برنامهریزی شده با رعایت تمامی جوانب و حداکثر استفاده از فرصتهای پیش رو بود که نتایج مترتب بر آن انشاالله آینده نزدیک بر همگان آشکار خواهد شد.
با احترام
دکتر لیلا (رویا) مکتبی فرد
عضو سابق هیئت علمی دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر آزاد ادبیات کودکان
مونیخ